تادێت دۆخی ژیانی خێزانی داعشەكان لە كەمپەكانی عێراق و سوریا خراپتر دەبێت، داواكارییە نێودەوڵەتییەكان بۆ گێڕانەوەی منداڵەكانیان بۆ وڵاتەكانی خۆیان زیاتر دەبێت، بۆ ئەوەی لەوە زیاتر لە كەمپەكان نەمێننەوە و بچنەوە وڵاتەكانی دایكیان یاخود باوكیان.

ڕێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی هۆشداری دەدات لە دۆخی ژیانی ئەو منداڵانە بەتایبەت ئەوانەی لە كەمپی هۆل نیشتەجێن كە دەكەوێتە باكوری ڕۆژهەڵاتی سوریا، داوا دەكات بە زوویی ئەو 27 هەزار منداڵەی لە كەمپەكە نیشتەجێن و خەڵكی عێراق و سوریا و 60 وڵاتی دیكەن بگەڕێنەوە وڵاتەكانی خۆیان.

ئەو منداڵانە لە دۆخێكی ترسناك و دوور لە مرۆڤایەتی دەژین لەناو كەمپەكەدا، بەتایبەت كە ئەوان چەندین ساڵە بێ بەشن لەهەموو ئازادییەك، هەموو جوڵەیەكیان لە كەمپەكەدا سنورداركراوە، هەروەها ئاستی ژیانیان زۆر نزمە و پێداویستییەكانیان زۆر سەرەتاییە.

لین مەعلوف بەڕێوبەری هەرێمی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقا لە ڕێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ترسی لە درەنگ گەیشتنی یارمەتییە مرۆییە سەرەكیەکان هەیە كە دەنێرێت بۆ ئەو منداڵانە، كە لە ناوەندی دووبارە بونیادنانەوە لە كەمپەكە دانراون، پێیوایە ناردنەوەیان بۆ وڵاتەكانیان زۆر پێویست و گرنگە، چونكە ئەوە بە دوا هەل دەزانێت بۆ جێهێشتنی ئەو شوێنە.

ڕێکخراوەكە لەم ماوەیەدا هەستی بە مردنی ژمارەیەك منداڵی كەمپەكە كردووە، كە بە چەند هۆكارێكی جیاواز گیانیان لەدەستداوە، لەنێوانیاندا تاوانی كوشتن هەبووە، بەجۆرێك بەپێی ئامارەكان لەمساڵدا تائێستا 62 منداڵ مردوون كە دەكاتە دوو منداڵ لە هەفتەیەكدا.

لە چەند مانگی ڕابردوودا فەرەنسا 35 منداڵی لەكۆی 320 منداڵی بە ڕەچەڵەك فەرەنسی كەمپەكە گێڕاوەتەوە، ئەڵمانیا و دانیمارك 36 منداڵیان لەگەڵ دایكیان گێڕاوەتەوە، ئازەربایجان 38 منداڵ، قرغیزستان 79 منداڵ، ئەمەش دوای داواكارییە نێودەوڵەتییەكان بۆ بردنەوەی ئەو منداڵانە.

 

گەڕانەوەكە چۆن دەبێت؟

هەرچەندە دۆخی گێڕانەوەی بەشێكی منداڵەكان لەلایەن چەند وڵاتێكەوە خێراتربووە، بەڵام هێشتا دۆسییەكە بۆ حكومەتی وڵاتان بۆتە بارگرانی، وەك چۆن سێ ساڵە بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش بۆتە كێشە، چونكە تەشریعاتێكی نێودەوڵەتی نییە بۆ چۆنێتی پێشوازیكردن لەو كەسانە لە پێشیانەوە منداڵەكان.

جاسم محەمەد بەڕێوبەری ناوەندی ئەوروپی بۆ توێژینەوەكانی ڕوبەڕبونەوەی تیرۆر و هەواڵگیری باسی لەوەكردووە، ئەركی گێڕانەوەی ئەو منداڵانە لە كەمپەكەوە بۆ وڵاتەكانیان ئاسان نییە، ئاڵەنگاری زۆری لەبەردەمدایە، بەتایبەت كە ئەو منداڵانە لە 2014وە لەژێر دەسەڵاتی داعشدا ژیاون، دوای ڕوخانی خەلافەتەكە و گواستنەوەیان بۆ كەمپەكە لە دۆخێكی خراپدا ژیاون كە سەرەتایترین بنەماكانی ژیانی تێدا نەبووە.

داعش یەكێك بووە لەو ڕێکخراوانەی زۆر پشتی بە ئامادەكردنی منداڵ بەستووە، قوتابخانە و سەربازگەی تایبەتی بۆ كردونەتەوە لە عێراق و سوریا بۆ ئەوەی فێری شێوازی بەكارهێنانی چەك و ڕاهێنانەكانی شەڕ ببن، لەگەڵ ئامادەكرنی پرۆگرامی خوێندن بۆ چاندنی ڕق و بیری توندوتیژی، ئەوەش ترسی وڵاتە ئەوروپییەكانی بۆ دووبارە گێڕانەوەی ئەو منداڵانە زیاتر كردووە.

بەپێی ئامارەكان لە كەمپەكانی هۆل و رۆج زیاتر لە 40 هەزار منداڵی 60 وڵاتی جیهان دەژین، زۆرینەیان تەمەنیان خوار 12 ساڵە، 20 هەزاریان بەڕەگەز عێراقین، لە سەربازگە و زیندانەكانی عێراقیش زیاتر لە 12 هەزار منداڵی دیكەی خێزانە داعشەكان هەیە.

 

مەترسییەكانی گەڕانەوە

ئەوەی پەیوەندی بە ئاڵەنگارییەكانی بەردەم گێڕانەوەی ئەو منداڵانەی داعشەوە هەیە بۆ وڵاتەكانیان، جاسم محەمەد پێیوایە ئەو منداڵانە و خێزانەكانیان ڕەنگە مەترسی بن بۆ نیشتمانی سەرەكی خۆیان، بەتایبەت ئەوانەی عێراق و سوریا، چونكە كاتێك دەگەڕێنەوە دەچنەوە ناو ژینگەیەك كە شوێنی داعش بووە، ئەمە جگە لەوەی ڕەفتاری خێڵەكی و عەشایری ئەو ناوچانە بە جۆرێك بووە كە چەكداری داعشیان دروستكردووە.

"مەترسییەكە لە ناوچەكانی خۆرئاوای عێراق زیاترە كە خێڵەكان تێیدا زاڵن، هەروەها لە بیابانەكانی سوریا و چەند ناوچەیەكی باكور و باكوری ڕۆژهەڵاتی سوریا". جاسم محەمەد وادەڵێت.

بەڕێوبەری ناوەندە ئەوروپییەكە مەترسی ئەوەی هەیە ئەو منداڵانە ڕوبەڕوی تۆڵە و توندوتیژی ببنەوە لەلایەن كەسوكاری قوربانیانی داعشەوە کە ئەوە بابەتێكی دیكەیە، ئەوەش ئاڵەنگارییەكی دیكەی بەردەم حكومەتەكانە چۆن ئەو منداڵانە تێكەڵی كۆمەڵگە دەكەنەوە، چۆن لەڕووی دەرونی و كۆمەڵایەتییەوە ئامادەیان دەكەن.

 

چییان بۆ بكرێت؟

ڕێکخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان دەیەوێت بە بنامەیەكی جیهانی ئەو منداڵانە بگەڕێنەوە، بۆ ئەوەش لە مانگی ئەیلولی ڕابردوودا دەستپێشخەرییەكی كرد كە پشتگیری ماددی و مەعنەوی لەخۆدەگرێت و هەموو پێویستییەكانیان پڕ بكرێتەوە.

جاسم محەمەد نمونەی ئەوروپییەكان بە باشترین دادەنێت بۆ شێوازی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو منداڵانە، بەجۆرێك ئەوانە جیابكرێنەوە كە لە كردەوەی تیرۆرستی تێوەگلاون و بۆ كاری خۆكوژی و بەشێوازی دیكە بەكارهێنراون، لەوانەی هیچ بەشدارییەكیان نەبووە كاریان پێنەكراوە.

ئەوەى گرنگە ئەو منداڵانە لەڕووی دەرونییەوە پشتیوانی بكرێن، چونكە ئەوانیش قوربانی داعشن و هەڵەی باوكیان بەڕویاندا نەدرێتەوە، بە پرۆگرام و بەرنامەی تایبەت تێكەڵی كۆمەڵگە بكرێنەوە، كۆمەڵگەی مەدەنی، پیاوانی ئاینی، ڕاگەیاندن بەشداریان هەبێت لەدووبارە بونیادنانەوەیان.
529 جار خوێندراوەتەوە