لە ساڵی نەوەدەكانەوە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوەتە جێی گرنگیی بەرچاو بەلای چینەوە، بەرزبونەوەی خواست لەسەر وزەی چین و گەشەسەندنی بەرژەوەندییە ئابورییەكان وایانكردوە كە بەرژەوەندییە جیۆستراتیژییە هەمیشەییەكان پێكەوە گرێ بدرێن.
ئاسایشی وزە و بەرژەوەندییە ئابورییەكان وادەردەكەون كە بوبێتنە بەرژەوەندیی سەرەكیی حكومەتی پەكین، لێرەوە پەكین ئامانجیەتی كە بگاتە سەرچاوە و بازاڕەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

 
چین دەیەوێ باڵانسێك بهێنێتە كایەوە دژبە هەژمونی ئەمەریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام ئەمە بەو مانایە نیە كە چین بیەوێ روبەڕوی چالاكییەكانی ئەمەریكا بێتەوە یاخود بەو مانایە نیە كە چین بیەوێ بەشێوەیەكی بەرچاو هەژمونی سەربازییانەی خۆی زیاد بكات. لەپێناو بنبڕكردنی هەر رەخنەیەكی رون و ئاشكرا لە سیاسەتی چین، بەتایبەت كە پرسی موسڵمانەكانی چین و ئیگۆرەكانی شینجیانگ بونەتە هۆكارێك بۆ جموجۆڵەكانی چین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

بەرژەوەندییە ئابوری و ئەمنییە بەربڵاو و دیارەكانی چین چەند كاریگەرییەكیان هەبوە. ئەو بەرژەوەندییانە بەشێوەیەكی بەرچاو لەلایەن چینەوە پەرەیان پێدراوە و بەرەوپێش براون لە چوارچێوەی دەستپێشخەرییەك بەناوی یەك پشتێن و یەك رێگا (one belt. One road: دەسپێشخەری و ستراتیژێكی نوێی وەبەرهێنانی حكومەتی چینە كە لە 2013وە گیراوەتە بەر و لە نزیكەی 70 وڵات و رێكخراوی نێودەوڵەتی جێبەجێ دەكرێت)، ئامانج لەو ستراتیژە بۆ گرێدانی ناوچەكانی ئۆراسیایە بە رادەیەكی بەرفراوان لەڕێی پڕۆژەی ژێرخانی ئابوریی پێكەوەگرێدراو و وەبەرهێنان و پەیوەندیی بازرگانیی بەرفراوانەوە. چین رێكخستنەوە و پێداچونەوە بە سیاسەتەكانی و پەیوەندییەكانیدا دەكات لە ناوچەكە ئەویش لەپێًناو پارێزگاری لە بەرەژەوەندییە گەشەسەندوەكانی.

چین تیشك دەخاتە سەر بەرەوپێشچون، بەڵام تەنها لەڕوە سیاسییەكەوە نا. بەرپرسانی حكومەتی چین و بەڕێوەبەرانی كۆمپانیاكانی كە دەوڵەت خاوەندارێتییان دەكات بەشێوەیەكی توند ركابەری و كێبڕكێی هەر وڵاتێك دەكەن لە ناوچەكە و پشتیوانی لە هەر هەلێكی بەرەوپێشچون دەكەن بەیەكسانی لەنێوان دۆستان و نەیارەكانیاندا. خواستی كاركردن لەگەڵ هەرلایەك ئەوكاتە درەوشایەوە كە تواناكانی چین لە 2016دا بەدەركەوت لە ئیمزاكردنی هاوبەشی و شەراكەتی فراوانی ستراتیژی لەگەڵ هەریەك لە سعودیە و ئێرانی ركابەری لە 2016.

لە بەرژەوەندیی ئابورییەوە بۆ بەشداریی ئەمنیی و سیاسی تاوەكو ئەمڕۆ، چین رێككەوتنی شەراكەتی لەگەڵ 15 وڵاتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئیمزا كردوە. تەنانەت بەشداریكردوە لە ئەرك و ئۆپەراسیۆنی ژێردەریایی و راوەدونانی چەتە دەریاییەكان لە ئاوە عەرەبییەكان و كەنداو عەدەن لە 2011، هەروەها ئۆپەراسیۆنی گەورەی ئەنجامداوە بۆ بۆ رزگاربونی هاوڵاتیانی خۆی لە لیبیا و یەمەن لە 2015. بەهەمان شێوە رێككەوتننامەی ئەتۆمیی لەگەڵ ئێران ئیمزا كردوە. تەنانەت چین بەندەری دەریایی لە دەرەوەی سنوری خۆی و لە جیبۆتی بنیات ناوە. ئەو وڵاتە چەكی گەیاندوەتە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هێشتاكەش پێی وایە كە ئەمەریكا دەكرێ بەرپرسیارێتی بەڕێوەبردنی پرسی ئەمنی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بگرێتە ئەستۆ، هەربۆیە، چین زۆر وریاتر بوە و خۆی دەپارێزێت لەوەی كە زۆر بەشدار نەبێت و تێوە نەگلێت. 

گرنگیی بەرژەوەندیی ئەوروپییەكان

بەشداریی چین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وا دەردەكەوێت كە ببێتە هۆی بەرهەمهێنانی دەرەنجامی گرنگ و بەرچاو لە زۆرێك لە روەكان و بە ئاستی درێژمەودا و مامناوەند بۆ ئابوری ئەوروپا و بەرژەوەندییە ئەمنییەكانی. لە رێی دابینكردنی مۆدێلێكی گەشەپێدانی نادیموكراتی و لەخۆگرتنی ئابورییانەی ناوچەكەوە، چین بە هێواشی خۆی بنیات دەنێتەوە وەك ركابەرێك دژبە هەژمونی رۆژئاوا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

بەلەبەرچاوگرتنی راستیی هەبونی پشێوی چڕ لە ناوچەكە، زۆر گرنگە بۆ ئەوروپییەكان كە دان بەو گۆڕانكارییەدا بنێن و گۆڕانكاری لە هەبونی ئابورییانە و ئەمنییانەی چین لەبەرچاو بگرن و رێگای نوێ بدۆزنەوە بۆ ئەوەی لەگەڵ ئەو وڵاتە پێك بێن لە پرسەكانی تایبەت بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. گرتنەبەری ئەو هەنگاوە یارمەتیدەر دەبێت بۆ ئەوەی چین پشتیوانی لە نەخشەڕێگەیەكی فرەلایەن و سەقامگیر بكات كە بەرژەوەندیی ئەوروپییەكان بپارێزێت.

لەڕێی پشتیوانیی وەبەرهێنانی راستەوخۆ و كەشەسەندنەوە، چین وەكو گەمەكەرێكی سەرەكی بەرەوپێشچون بەدەركەوتوە لە ناوچەكە. گرنگیدانی بەرچاوی چین بۆ ناوچەكە زۆر لە گرنگیدانی ئابورییانەی ئەمەریكا و ئەوروپا گەورەترە. مۆدێلی كاپیتاڵیزمی دیكتاتۆریانەی چین سەرنجی زۆرێك لە حكومەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی بەلای خۆیدا راكێشاوە كە ئەو حكومەتانە سەیری هەماهەنگییەكانی چین دەكەن لەڕێی پشتیوانیكردنی بەرەوپێشچونەوە لە بەرامبەر رۆیفۆرمی حكومڕانی و پشتیوانی بۆ فشارەكانی رۆژئاوا لەبارەی بەرپرسیارێتیی مافی مرۆڤ.

وڵاتانی ئەوروپا پێویست ناكات هەڵسەنگاندنی زیاد لەپێویست بكەن بۆ هەژمونی سیاسەتی چین لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. وڵاتانی ناوچەكەش، بە تایبەت ئێران و سوریا كە ناكۆكییان هەیە لەگەڵ ئەمەریكا پەیوەندییەكانیان لەگەڵ چین پەرەپێداوە لەپێناو كەمكردنەوەی دابڕانیان. چین ئەو گرنگە نیە بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەك ئەوەی كە سەردەمانێك بینراوە.

لەڕێی دەستپێشخەریی (یەك پشتێن، یەك رێگە)وە، زۆرێك لە پرۆژەكان و وەبەرهێنانەكانی كە لەلایەن چینەوە راگەیەنراون دەستیان لێ بەردراوە یاخود جێبەجێكردنیان دواخراوە. هاوكات، لە بوارەكانی وەك فرۆشتنی چەك، كۆمپانیا چینییەكان هێشتا دورن لەوەی ببنە بەدیلێكی متمانەپێكراو بۆ چەك و كەرەستەی رۆژئاوایی.

وڵاتانی ئەوروپا دەیانەوێت رێگەی نوێ بدۆزنەوە بۆ ئەوەی لەگەڵ چین پێكبێن لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لە هەندێ حاڵەتدا، هەردولا هەمان شتیان دەوێ كە ئەویش "سیستكمێكی سەقامگیرە". رەنگ وڵاتانی ئەوروپا نەتوانن روبەڕوی پشێوییە ئابورییەكانی چین ببنەوە لە ناوچەكە، بەڵام رەنگە بتوانن هەنگاو بنێن بەئاراستەی رۆژهەڵاتێكی ناوەڕاستی سەقامگیر لەڕێی پارسەنگكردنەوەی رەهەندی دیكتاتۆریانەی چین بە ئاراستەی پاوانخوازی هەرێمی. بە لەبەرچاوگرتنی خواستی چین بۆ دورخستنەوەی خۆی لە ناكۆكییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەوروپا دەتوانێ ببێتە شەریكێكی سودبەخش ئەویش بەهۆی پەیوەندییە درێژخایەن و پتەوەكانی و تۆڕە بەرفراوانەكانی و هەروەها نزیكیی كلتوری و تێگەیشتنی قوڵی بۆ ناوچەكە كە چین هێشتا ئەو خاڵانەی تێدا نیە. رۆژئاوا توانای هەیە بۆ كاركردن لەگەڵ چین لەو شوێنەی كە بەرژەوەندییەكانی گرنگ و سەرەكین، هەرچەندە ئەوەش بەپێی مەرجەكانی خۆی جێبەجێ دەكات هاوتا لەگەڵ هەوڵە رۆژئاواییەكان.

نوسینی: هێرش عەبدولڕەحمان
وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: فەلاح حەسەن
سەرچاوە: هستۆری

https://historyz.xyz/chinas-changing-role-in-the-middle-east/5f343732?fbclid=IwAR1QpDQ4GDND_PuKmL8HugPVEilKsZyqRy4ix71psIq1chpGXsyya-8jTk0