ئۆزۆن بەو چینە گازییەی بەرگە زەوی دەوەترێت كە پارێزگاری لێدەكات لە هاتنە ناوەوەی تیشكی زیان بەخشی خۆر و چەندین تەنی دیكە، ئەو چینە گرنگییەكی زۆری بۆ ژیانی مرۆڤایەتی هەیە، ئەوەش وای لە ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان كردووە ڕۆژێكی تایبەت بۆ پاراستنی دیاری بكات.

 

 
چینەكە لە گازی (O3) پێكهاتووە و ڕەنگێكی شینی ڕوونی هەیە و لە ناوچەی ستراتۆسفیری بەرگە هەوادایە، ئەستورییەكەی لە ناوچەیەكەوە بۆ ناوچەیەكی دیكە و بەپێی كات و وەرزەكان دەگۆرێت. 

 

چینی ئۆزۆن ساڵی 1913 لەلایەن چارلز فابری و هێنری بیوسنەوە دۆزراوەتەوە، دواتریش گۆردن دۆبسن ئامێری تایبەتی بە پێوانەی چینەكە دروستكردووە و زانیاری نوێی لەبارەیەوە ئاشكرا كردووە.

 

گرنگی ئەم چینە لەوەدایە كە شەپۆلەكانی تیشكی سەروو وەنەوشەیی خۆر (UV) هەڵدەمژێت و ناهێڵێت بگاتە سەر زەوی، بەوەش پارێزگاری لە مرۆڤ و گیانەوەرەكانی دیكەی سەر زەوی دەكات، بەتایبەت لەئەگەری توشبوون بە شێرپەنجەی پێست كە تیشكی سەرو وەنەوشەیی هۆكارێكی سەرەكی توشبوونە بە نەخۆشییەكە.

 

گرنگی ئەو چینە وای لەڕێكخراوی نەتەوەكگرتووەكان كرد لە ساڵی 1994دا بڕیاربدات، 16ی ئەیلولی هەموو ساڵێك وەك ڕۆژی جیهانی ئۆزۆن دیاری بكات، ئەوەش وەك یادكردنەوەیەك بۆ ئەو ڕێكەوتننامەیەی لە ساڵی 1985 لە شاری مۆنتریاڵی كەنەدا بۆ پاراستنی چینی ئۆزۆن واژۆ كرا و تائێستا زیاتر لە 190 وڵاتی جیهان پابەندبونی خۆیان بەو ڕێكەوتننامەیەوە ڕاگەیاندووە.

 

یادی ئەمساڵ لەژێر ناونیشانی "ئۆزۆن تا كۆتایی ژیان؛ 35 ساڵ پاراستنی چینی ئۆزۆن"دا دەكرێتەوە، ئەو پێیەی 35 ساڵ بەسەر دانانی پلانەكانی پاراستنی ئۆزۆن تێدەپەڕێت، بەپێی پێشبینییەكانیش لەناوەڕاستنی ئەم سەدەیەدا دەگەڕێتەوە ئەو دۆخەی پێش ساڵی 1980 تێیدا بووە.

 

لەو ڕۆژەدا چەندین چالاكی جۆراوجۆر لە وڵاتانی جیهان بەڕێوە دەچێت بەمەبەستی بڵاوكردنەوەی هۆشیاری زیاتر لەبارەی ئەگەری زیان گەیاندن بەو چینە و كەمكردنەوەی ئەستورییەكەی، بەو پێیەی پەیوەندی زۆری بە ژیانی مرۆڤ و ڕووەك و ئاژەڵیشەوە هەیە، یەكێك لەو سودانەش كە ئەمساڵ بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا هەیبووە، بۆ چینی ئۆزۆن بووە، چونكە لەكاتی كەرەنتینەدا و بەهۆی وەستاندی زۆرینەی كارگە گەورەكانی جیهان و كەمبونەوەی بەكارهێنانی وزە و ئۆتۆمبێل و چەندین هۆكاری دیكەی پیسبوونی ژینگە، چینەكە دۆخی بەرەو باشترچوو.

 

نەتەوە یەكگرتووەكان باس لەوە دەكات پاراستنی چینی ئۆزۆن پێویستی بە كاركردنی سەرجەم وڵاتانی جیهانە بە یەكەوە، بۆ ئەوەی ڕێگری بكرێت لە زیادبونی ڕێژەی گازی دووەم ئۆكسیدی كاربۆن كە دەبێتە هۆی كەمكردنەوە ئەستوری چینەكە، هەروەها چەندین كێشەی دیكەش بەدوای خۆیدا دەهێنێت، بە تایبەت گۆڕانكاری لە كەش و هەواو بەرزبونەوەی پلەكانی گەرما و توانەوەی سەهۆڵی بەستەڵەكەكان، ئەمە جگە لەوەی زیادبونی ڕێژەی كارگەكان و ئۆتۆمبیل و بەكارهێنانی سوتەمەنی و چەندین هۆكاری دیكەش بەهەمان شێوە كاریگەریان لەسەر زیان گەیاندن بە چینەكە هەیە.

174 جار خوێندراوەتەوە