عێراق بەگشتی و هەرێمی کوردستانیش بەتایبەت بە دۆخێکی هەستیار و داهاتویەکی نادیار گوزەر دەکەن. ئەوەی دەبینین و دەبیستین جگە لە پاشاگەردانی و بێ سەرەوبەرەیی حوکمڕانی هیچی تر نیە، عێراق لەگەڵ هەمو ململانێ و نا ئارامی و دەستێوەردانەکانی، هەڵبژاردنە گشتیەکانی بەخۆوە بینی، بەڵام بە ئەنجامی پڕ گومان و دەستکاریکراو .

ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی عێراق بەگشتی لە بری چاوەڕوانی بۆ چاکبونی دۆخەکە، ئاڕاستەکەی رو لە خراپ بون و پشێوی زیاتر و ململانێی ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتی زیاتر دەبات. دەستێوەردان بەمەبەستی پاراستنی بەرژەوەندیە سیاسی و ئابوریەکان، یا پاراستنی هێز لە نێوان بلۆکی رۆژئاواو رۆژهەڵات، یا هۆکارە مەزهەبیەکان و خۆ بەخاوەنکردن لە بەشێکی عێراقیەکان و یەکلاکردنەوەی ململانێ هەرێمی و نێودەوڵەتیەکان هۆکار گەلێکی تری دەستێوەردانەکانی عێراقن.

ئەوەی بەلای منەوە مایەی هەڵوەستە لەسەر کردنە کێشەی ئاو و گرتنەوە و بەردانەوەی لە لایەن ئێران و تورکیا و هاتنی سوپای تورکیایە بۆ قوڵایی خاکی هەرێم و لە بەرامبەردا، بێ دەنگبون و بێ هەڵوێستی هەردو حزبی دەسەڵات بەدەست و دەسەڵاتدارانی هەرێم لەم دۆخەدا و چاوساغی بۆ نەوەکانی سوڵتانی عوسمانی لە سنورەکانی ژێر دەسەڵاتی پارتی لە لایەک و ئەنجامی هەڵبژاردنەکان و هەوڵەکان بۆ دەرخستنی ئەنجامی راستەقینەو دروست لە لایەن هێزە ناڕازیەکان بە ئەنجامەکان لەلایەکی تر لە ئێستادا، کە هەریەک لەمانە هۆکاری پێکەوە گرێدراو و نەپچڕاون بەیەکەوە.

هەرێم سەرچاوەی قەیرانە یا قەیرانی دەسەڵات بەدەستی خەمخۆر و سیاسی هەیە؟
ئەوەی پەیوەندی بە ئاوەوە هەیە لە سەرچاوەکانی تورکیاو ئێران، تەنها کاریگەری لەسەر هەرێم و عێراق نیە جگە لە زێی بچوک، بەڵکو لەوە گەورەتر پڕۆژەی دورمەودای گاپی تورکی کاریگەرییەکانی لەسەر وڵاتانی عێراق، سوریا، ئوردن و تەنانەت خودی ئیسرائیلیش دەبێت کە ئەگەر تەواو بێت. بە مانایەکی تر کێشەی ئاو کێشەیەکی جیهانیە، بەڵام خۆ ئامادەکاری لە هەر وڵاتێکی خاوەن کێشە هەیە بۆ بنبڕکردنی کێشەکە، نەک بێ خەمی و دواخستنی کێشەکە و سپاردنی بەداهاتو.

کێشەی ئاو لە هەرێمی کوردستان هاوشێوەی کێشەی سنورەکەی کێشەیەکی عێراقیە، قسە لێرەدا ئەوەیە، لەم دۆخەی ئێستادا ئەو دو حزبەی دەسەڵات بەدەستی هەرێمن و نوێنەرایەتی حوکمڕانی هەرێم دەکەن، چەندین جار ئامادەن وەفدی هاوبەش و تەنیا دروستبکەن و رەوانەی بەغدای بکەن، جارێک بۆ بەشداری لە کابینەی نوێی عێراق و جارێک بۆ پشکەکانیان لەم حکومەتەو جارێک بۆ رێگرتن لە دەرکردنی یاسایەک بۆ گەڕانەوەی دەنگی دزراو و جارێک بۆ هەوڵدان بۆ تەواو نەکردنی رێژەی یاسایی پەرلەمان. ئەرێ گەلۆ کێشەی گەورەی گرتنەوەی ئاو لەسەر هەرێم، ئەوەی نەدەهێنا جارێکیش بیر لە ناردنی وەفدێک بکەنەوە بەرژەوەندی گشتی تێدا بێت نەک حزبی و بنەماڵەیی؟

لە ماوەی رابردوی حوکمڕانی هەرێم بەردەوام کێشەو مەترسی گرتنەوەی ئاو لەلایەن هەردو وڵاتی تورکیاو ئێران بونی هەبوە. جیا لە عێراق دو حزبی حوکمڕانی هەرێم، چەند بەنداو و بەربەست و پۆندو ئەستێرکی گلدانەوەی ئاو و کۆکردنەوەی ئاویان دروستکرد؟ کە لەمەدا ئاسان و رون دێتە پێش چاو هەنگاوێکی ئەوتۆ نەنراوە بەتایبەت بەراورد بە دیاربونی کێشەی گرتنەوەی ئاو، ئەوپەڕی بێ خەمی و نەبونی دڵسۆزی و بنیادنان بۆ ئایندە دەبینرێ. وەک هەمو کایەکانی تری حوکمڕانی لە هەرێم، لەمەشدا سیاسی نەبون و سەرکردایەتیکردنێکی ناتەندروستی دەسەڵات بەدەستانی ئەم هەرێمە دەردەکەوێت، کە جگە لە سیاسەتکردنێکی خۆ گونجێنی رۆژانەی سەقەت، هیچ جۆرە بەرنامەو پلانێکی دورمەودا و بنیادنانی داهاتویان لە بەرنامەو خەیاڵ و کارکردنیان نەبوە.

لە هەر گۆشەیەکەوە و لە هەر بوارێک سەیری شێوازو رابردوی حوکمڕانی بکەی لە هەرێم توشی شۆک و سەرسوڕمان دەبیت. هەر بەراوردکاری و نمونەگەلێک بکەی بە پرسیار و ئاڕاستەی میراتگرانی ئەم شێوازی حوکمڕانیەی بکەی بێ، وەڵام و دور لە هەر پاساوێکی ژیاریە. لەم نیشتمانەی ئێمەدا لە وەرزی زستان و باران بارین توشی زۆرترین هەڕەشەو مەترسی لافاو دەبینەوە چ لەشار و لادێ چ لە دەرەوەیان، دەبێتە هۆی زەرەرو زیان گەیاندن بە کشتوکاڵ و ماڵ و شوێنە گشتیەکان. بەو ئەندازەش لە وەرزی هاوین و گەرمادا بەو ئەندازەیە توشی کەم ئاوی و زەرەروزیانەکانی دەبینەوە بە ئاوی خواردنەوەشەوە . ئیتر ئەمە ئەگەر نەبونی خەمخۆری و ئیفلاسی حوکمداری نەبێت چی تری ناو بنێین؟ ئەگەر مەتەڵێک نەبێت چیترە؟ کە تەنها حوکمڕانە بێ پلانەکانی ٢٧ ساڵی رابردوی ئەم هەرێمە دەتوانن تێیبگەن .

ئیتر ئەگەر لە رابردو کارێکتان نەکرد بۆ ژێرخانی ئەم وڵاتە، ئەگەر لە رابردو هەر رۆژەو بە بیانوی جیاواز بون بە کەوا سوری بەر لەشکری داگیرکەرێک، ئەوا ئەمڕۆ ئەم داگیرکەرو لەشکرانە بە بیانوی زۆر لاوازتر لە بیانوەکانی ئێوە، لەشکریان لە نیشتمانتان تەراتێن دەکەن ئەگەر بە نیشتمانی خۆتانی دەزانن.

ئەمڕۆ بە بیانوی لاواز و وەک کارتی فشار ئاو لەسەر خۆتان و نەیاری سیاسی و دەنگدەرانتان دەگرنەوە، ئەمڕۆ دۆستەکانی ئێوەو دوژمن و داگیرکەرانی خاک و نیشتمانی کورد بۆ بیانوی پاڵپشتیتان بێت یا پێگەیشتنی ئامانجەکانیان، بۆ ترس و دڵەڕاوکێ بێت یا بەدیهێنانی ئامانجی لە مێژینەیان، ئامادەن بەقوڵایی خاک پەل بهاون، ئامادەن مرۆڤ و داروبەردو ژینگەتان وشک بکەن. ئیتر فەرمون بۆ جارێکیش بێت سەردانێکتان با بۆ خاک و نیشتمان و هاوڵاتی بێت، چونکە ئەگەر پێتان وایە هێزی داگیرکەران پارێزەرتانن و هاوبەشی یاریەکانتانن، ئەمجارە بەو شێوەتان نابێت. وەک ئەوەی دەڵێن (منداڵەکان بە گاڵتەوە بەردیان لە بۆ قەکان دەگرت، بەڵام بۆ قەکان بەڕاستی دەمردن). ئیتر حوکمڕانی منداڵانە و بە بۆق زانین با کۆتایی پێبێت و بۆ ئێستا ئاو بخەنە پێش پۆست لە داواکارییەکانتان.