کورد چاوەروانی چیە لە بەغدا؟ پۆست و شەراکەت لە بەرێوەبردنی رواڵەتی یان مافە دەستورییەکانی؟ ئەگەر بریارە عێراق وڵاتیکی فیدراڵی دەستوری بێت  لە کاتی ناکۆکی نێوان پێکهاتەیەکی عێراق ئەرکی کورد چی دەبێت؟.

ئەگەر بە دووای وەڵامی ئەو پرسیارنەدا بگەڕێین و سەیری رووی راستەقینەی رووداوەکان بکەین، مێژووی عێراق شتێکمان پێ دەڵی و چاوەروانییەکانی گەلی کورد شتێکی دیکە و  رەفتارو هەڵسوکەوتی بەرپرسەکانی کورد لە بەغدا شتێکی لەوانە جیاوازتر!.

لە میژووی عێراقدا هەمیشە کورد لە نائارامییە ناوخۆییەکانی عێراق زیانی کردووە، شەری ئومەوی و عەباسی پایتەختی هێنایە بەغدا و کورد کەوتە بەر شاڵاوی هەڵکشانی عەرەب بەرەو باکور و باکوری رۆژهەڵاتی عیراق، شەڕە خێڵەکانی شەمەرو عزە و عوبێد لە فوراتی ناوەراست بوونە هۆی پەڕینەوەی عەرەب لە دیجلە، شەرەکانی قاسم و کورەکانی عارف و دوواتر بەعس و ئەوانی دیکە بوونە هۆی جێگبربوونی بیری ناسیونالیستی رەگەزپەرستی عەرەب لە عێراق و کارەساتەکانی سەر نەتەوەی کورد، بۆیە ئیستاش لەگەڵ ئەوەی ئەمجارە شەڕی نێوان دوو پێکهاتەی جیاواز نیە لە رواڵەتدا، بەڵام فراوانبوونی لە ئایندە و جیاوازی پارتە کوردییەکان لە لایەنگیری لایەنە ناکۆکەکانی ناو شیعە پرسی کورد لە عیراقدا دەخاتە مەترسیەوە، چاوەروانییەکانی کورد بۆ بە دەستهێنانی مافە دەستورییەکانی بێ هودە دەکات و ئەگەری گۆرانکاری خراپ دێنێتە پێشەوە .

 عێراق وڵاتێکی فرە پێکهاتەو فرە کلتورە, جیاوازی زمان و نەژادو رەگەز و ئاینی و مەزهەبی تێدایە, لە مێژووی دروستبوونیەوە تا ئیستا، هیچ قوناغێک لە قۆناغەکانی تەمەنی عێراق هەموو پێکهاتەکانی بە ئاشتی و رەزامەندی و بە پێی یاسا و دەستورێک پێکەوە نەژیاون و یەکتریان قبوڵنەکردووە.

کورد دانیشتوانی رەسەنی ناوچەکە و پێکهاتەیەکی سەرەکی دانیشتوانی عێراقە، هەرگیز وەکو نەتەوەی دووەم و هاوڵاتی یەکسان و هاوبەش لە بەرێوەبردنی وڵات و سودمەند لە داهات و سامانی نیشتمان سەیری نەکراوە , بە پێچەوانەوە هەمیشە لە عێراقدا بە هەژاری و نەخوێندەواری و دوواکەوتوویی هێڵراوەتەوە تا هۆشیاری پێویستی نەبێت بۆ خۆرێکخستن و یەکگرتن و فشاردروستکردن و داواکردنی مافەکانی ,هەر کاتێکیش تا ئاستێک هۆشیاری نەتەوەیی لە ناو کورددا پێگەیشتبێت و جۆرێک لە خۆرێکخستنی دروست کردبێت و پێداگری لەسەر مافەکانی کردبێت , بەغدا بە هێرش و پەلاماری سەربازی و ئاگرو ئاسن وەڵامی داوەتەوە , لە ئەنجامی ئەمەشدا ئەگەر سەیری مێژووی سەد ساڵی رابردوو بە تایبەت چل ساڵی دوای شەستەکان بکەین، کوردستانی عیراق بە تەواوی وێران بووە ,سیماو نیشانەی شارستانیەت و مەدەنیەت لە دێهات و ئاوەدانی و گوند و شار ەدێ و بەشێکی شارە مێژووییەکانیدا نەماوە, خەڵکەکەی جینۆسایدکراوە , بە جۆرێک دووای (٣٠)سی ساڵ لە رزگاربوون لەو دەسەڵاتە هێشتا شوێنەوارو ئاسەواری کارەساتەکان بە روخساری خەڵکەکەو لادێ و شاری کوردستانەوە دیارە .

هەرگیز رەوشێکی ئارام و جێگیر و ئەمن و ئەمان لە عێراقدا نەبووە هەتا کورد بە گفتوگۆ و تێگەیشتن و شێوازی مەدەنیانە مافەکانی خۆی وەرگرێت , شەڕە یەک لە دووای یەکەکانی عیراق زیانی گەورەی لە هەموو پێکهاتەکان بە تایبەت کورد داوە, ئەگەرچی بێ شەڕیش لە رویی هزری و بیرکردنەوەو جیهانبینیشەوە زۆرینەی عیراقیەکان نەگەیشتوەنەتە ئەو ئاستەی بە کردەوە مافە نەتەوەیی و مەزهەبی و ئاینیەکانی یەکتر بسەلمێنن .

بۆیە هەمیشە مەترسی سەرهەڵدانەوەی توند رەوی و کۆنترۆلکردنەوەی عیراق لە لایەن یەک گروپی نەتەوەیی یان ئاینی یان مەزهەبی دەمارگیرەوە هەیە و کارەساتەکانی سەر کوردیش دووبارە ببنەوە.

  لە دووای ٢٠٠٣ەوە تا رادەیەک لە عیراق رەوشێکی نوێ هاتوەتەوە ئاراوە بەڵام هیشتا ئەو رەوشە نوێیە کاریگەری قوڵی لەسەر ئایدیا و جیهانبینی بەشێک لە عیراقیەکان (بە هەموو پێکهاتەکانیەوە)دانەناوە, بە سیستەمی هزری کۆن بیردەکەنەوە , ئەو سیستەمە کۆنەی بیرکردنەوە هیشتا لە زەینی بەشێک لە سەرکردەکانی عیراقدا ماوە جگە لە خەڵکە ئاساییەکەی . 

ئەگەر  بەو سیستەمە بیر بکەینەوەو خوێندنەوەیەکی رووکەشیانە بۆ ئەم رەوشە بکەین هیچ کوردێک نەهەقی نیە لە بەهێزبوونی بەغدا بترسێت , هەموو کوردێک هەقیەتی کار بۆ ئەوە بکات لە بەغدا نا ئارامی و پێکدادان و بشێوی هەبێت تا نەپەرژێنە سەر پەلاماردانمان!!

لە راستیدا ئەمە بیرکردنەوەیەکی هەڵەیە , نا ئارامی لە بەغدا بە زیانی هەموو پێکهاتەکان و بە تایبەت بە زیانی مافە دەستوریەکانی کورد دەشکێتەوە , ئەوەی قازانج لە پێکنەهێنانی حکومەت و لاوازبوونی دامودەزگاکانی دەوڵەتداری لە عیراقدا دەکات بازرگانەکانی جەنگ و فرۆشیارە گەورەکانی چەکن.

لە دووای ٢٠٠٥ ەوە بە پێی دەستور , عیراق وڵاتیکی فیدرالیە , دەبێ کورد لە هەنگاوی یەکەمدا بە هەموو توانایەوە کار بۆ جێگیرکردنی ئەو فیدرالیە بکات , پایەکانی بچەسپێنیت و فراوانی بکات و بە کردەوە پراکتیزەی بکات , چونکە بە لایەنی کەمەوە لە ماوەی پەنجا ساڵی دووای بوون بە فیدرالی  ئەگەری گەرانەوە بۆ ناوەندێتی و ئەقلیەتی نەتەوەپەرستی و مەزهەبەگەرایی و دووبارەبوونەوەی کارەساتەکان هەیە, جێبەجێکردنی دەستور و پابەندبوون بە یاسا نەبووەتە بەشێک لە کلتوری هاوڵاتی عیراقی . 

لە لایەکی دیکەوە واقعی ژیانی رۆژانەی پێکهاتەکانی عیراق پێویستی بەردەوامی هەیە و دەبێ فەراهەم و دابین بکرێن , چۆنیەتی فەراهەکردنی ئەو پێویستیانە بەریەک کەوتن لە نێوان پێکهاتەکاندا دروست دەکات , لە رەوشی نا ئارامدا کە حکومەت نا پەرژێتە سەر خزمەتگوزاری هاوڵاتیان, کارو چالاکیەکانی خەڵک بۆ دابینکردنی بژێوی بە شیوە سەرەتاییەکەی  بە زیانی نەتەوەیی کورد دەشکێتەوە, بۆیە چاوەروانیەکانی کورد و نا ئارامیەکانی عیراق دژ بە یەکن بۆ نمونە:-

کورد چاوەروانە بە پێی دەستور و مادەی ١٤٠ کێشەی ناوچە کوردستانیە دابرێنراوەکان چارەسەر بکات و چارەنوسی ئەم ناوچانە یەکلایی بکرێتەوە, بێگومان ئەم چاوەروانیە لە رەوشیکی ئارام و سەقامگیرو بێ کیشەی سیاسی و نەتەوەیی و ئاینی و مەزهەبی دەکرێت , تا نوێنەری هەموو پێکهاتەکان لە سەر مێزی گفتوگۆ تاوتوێی چۆنیەتی  راپەراندنی بکەن و لەسەر فۆرمێکی جیبەجیکردن رێکبکەون , جگە لەوەی هەر خودی پرۆسەکە چەند قۆناغێکی هەیە وەکو (ئاسایی کردنەوەو سەرژمیری و راپرسی) بە دڵنیاییەوە هیچ قوناغێک لە مانە لە نا ئارامی و شەرو ململانێدا ناکرێن , پێویستیان بە روشێکی ئارام و جێگری دەسەڵات هەیە , هەروەها لە ئەنجامی ئەم شەرو نا ئارامیەدا و کورد لە دۆخی چاوەروانیدا بە هەزاران خێزانی عەرەب بەرەو ناوچە کوردستانیە دابرێنراوەکان کۆچ دەکەن و لەوی نیشتەجێ دەکرێن , نەک هەر بە هۆی شەرو نا ئارامی بەڵکو لە ئەنجامی وشکە ساڵی و کەمبونەوەی ئاو لە عیراق و نەبونی هەلی کار و خزمەتگوزاری پێویست لە شارەکانی ناوەراست بە هەزاران خێزانی دیکە بۆ ناوچە کوردنشینەکان هاتوون, بە تایبەتی ناوچەکانی باکوری رۆژئاوای عیراق وەکو شەرگات و گیارەو حەزەر و باکوری رومادی , بە دڵنیاییەوە ئەگەر کورد لەم چاوەروانیەدا بمێنێتەوە تا عیراق ئارام دەبێتەوەو باسی دەستور و فیدرالی و مادەی ١٤٠ دەکرێ , قۆناغەکانی ئەو مادەیە جێبەجێ بکرێت زیانێکی نەتەوەیی گەورە دەکات .

بۆیە لە جیاتی چاوەروانی و خەمی پۆست و یەکلایی کردنەوەی کورسی سەرەک کۆمار  باشترین رێگا لەم هەلومەرجەدا کارکردنە بۆ بەرێوەبردنی ناوچە کوردستانیە دابرێنراوەکان بە هاوبەشی لەگەڵ عێراقدا , بۆ رێگری لە پەلاماری گروپە توندرەوەکان و راگرتنی تەعریب و هاندان و یارمەتیدانی خەڵکی ئەم ناوچانەیە بۆ گەرانەوەو نیشتەجێبون و چۆڵنەکردنی گوندەکانیان , هاوکاری کردنی جوتیاران و ئاژەڵدارانی ناوچە کوردستانیە دابرێنراوەکانە, ئەوانەی کە بە راستی گوندەکانیان ئاوەدان کردوەتەوەو نیشتەجێی ئەو ناوچەیەن , با حکومەتی هەرێم بە هەلی کار یان سلفەی هاوسەرگیری یان پرۆژەی بچوک وەکو کڕینی مەڕو ماڵات و مانگا یان ئاودیری و بنەتۆ و رەزو باغ یان گازو بەنزین و پەینی کیمیاوی یان پەلەوەر و مێشهەنگ و حەوزی ماسی یان دانەوێڵەو داودەرمان و خزمەتگوزاری پزیشکی ئاژەڵی یان بەنداو  و وزەی خۆرو کارەبا و....هتد دەستی هاوکاری و یارمەتی بۆ خەڵکی ناوچە کوردستانیە دابرێنراوەکان درێژ بکات ..