له‌جیهاندا چه‌ندین نه‌ریتی نامۆ و سه‌رنجڕاكێش هه‌یه كه زۆرنه‌ی مرۆڤه‌كان ئه‌و نه‌ریتانه به ناپه‌سه‌ند ده‌زانن، هه‌ر بۆیه ئه‌م جۆره نه‌ریتانه جێگای سه‌رنجی زانایانی بواری مرۆڤناسی و ئه‌نسرۆپۆلۆجیا-ن و چه‌ندین لێكۆڵینه‌وه‌یان له‌باره‌یه‌وه ئه‌نجامدراوه.
ئه‌وه‌ی له‌م دیمه‌نانه‌دا ده‌بینرێن، هه‌ندێكیان ناخهه‌ژێنن و ئه‌و خوێنه‌رانه‌ی هه‌ستیارن به‌رامبه‌ر بابه‌تی توندوتیژ تكایه با هه‌واڵه‌كه نه‌خوێننه‌وه.
یه‌كه‌م// بڕینی پەنجەکان
هۆزی دانی لە ناوچەی بابوا لە وڵاتی ئەندەنوسیا دەژین، ژمارەیان نزیکەی 250 هەزار کەس دەبێت، ژنانی ئەم هۆزە کاتێك کەسێک لە خێزانەکەیان دەمرێت بۆ دەربڕینی هەستی خەمناکی خۆیان یەکێک لە پەنجەکانیان دەبڕن. بەم پێیە چەند - زیاتر کەسی نزیکیان لێبمرێت ئەوەندە زیاتر پەنجەکانیان لێدەکەنەوە.
زۆرکات پێش ئەوەی پەنجەیان ببڕن بە پەتێک توند پەنجەکەیان دەبەستن تا هیچ خوێنی بۆ نەڕوات و دەماری ئەو پەنجەیەیان بوەستێت،تاکو دواتر بە ئاسانی لێببێتەوە.
هەرچەندە حوکمەتی ئەندەنوسیا هوڵی زۆری داوە بۆ ڕێگریکردن لەم کارە بەڵام کۆنترۆڵ ناکرێت و بەشێوەی نهێنی ئەنجام دەدرێت.
دووه‌م// خواردنی گۆشتی مرۆڤ دوای مردنیان
هۆزی یانۆمامی لە گوندێک دەژین لەناو دارستانەکانی ئەمازۆندا لە نزیک سنورەکانی ڤێنزوێللا و بەرازیل. ژمارەیان ٣٥ هەزار کەس دەبێت، ئەم هۆزە بە کولتورێکی سەیربەناوبانگن لە جیهاندابە ناوی (ئیندۆکانیبالیسم) واتە خواردنی گۆشتی کەسێکی مردووی نزیکیان، ئەمەش کاتێک کەسێکی نزیکی هۆزەکەیان دەمرێت، سەرەتا گۆشتەکەی دەخۆن و دوای ٣٠ بۆ ٤٥ ڕۆژ ئێسکەکەی دەهاڕن و وەکو خۆڵی لێدەکەن و تێکەڵی دەکەن لەگەڵ شۆربای مۆز تا ئامادەبێت بۆ خواردنەوەی لەلایەن هەموویانەوە. دوای ساڵێک ئەم تێکەڵەیە دەخۆنەوە ، ئەمەش لەبەرئەوەی دڵنیابنەوە ڕۆحی کەسە مردووەکەیان دەڕووات بۆ بەهەشت و تێکەڵی ڕۆحی ئەمان دەبێت.
سێیه‌م// ژیان لەگەڵ مردووەکانیان درێژە پێدەدەن
خەڵکی تۆراجا لە ئەندەنوسیا خاوەنی کولتوری سەیرن و ئەوان بەوە ناسروان. مردن بە کۆتایی دانانێن و بە گرتنەبەری ڕێگایەکی جیای ڕۆحی دادەنێن.
بۆیە هیچکاتێک باوەڕ بە مردنی کەسەکانیان ناکەن، ساڵانە مردووەکانیان لە گۆڕ دەردەهێنن و جلوبەرگی نوێ و بۆنی خۆشیان لێدەدەن و وێنەیان لەگەڵ دەگرن.
بۆ ئەم مەبەستەش ساڵانە مەراسیمی مردووەکانیان دەگێڕن، هەر خێزانێک هەوڵدەدات پارەیەکی باش کۆبکاتەوە بۆ بەڕێکردنی ئەم مەراسیمە بە شێوازێکی جوان. تاکو کەسە مردووەکانیان بە جوانی بهێڵنەوە.
هەرچەندە ئیندۆنیزیا وڵاتێکی موسوڵمانە. بەڵام خەڵکی ئەم هۆزە کریستیانین و تا ئێستایش بەردەوامن لەسەر ئەم کولتورە کۆنەیان و ڕازی نین دەستبەرداری ئەم خووەیان ببن.
چواره‌م// ژنەکەو بکەرە کۆڵت و بە پێ خاوسی بەناو ئاگردا بڕۆ
وڵاتی چین خاوەنی چەندین کولتورن و لە سەیرترین کولتورەکانیان ئەوەیە کاتێک پیاوێکیان دەیەوێت بچێتە ژیانی هاوسەرگیرییەوە لەگەڵ کچێکدا، زاوا پێش گواستنەوەی بوک و بردنە ماڵەوەو بوون بە ژن و مێردیان ، دەبێت بۆ سەلماندنی بەرپرسیاریەتی و خۆشەویستی خۆی بۆ بوکەکە و بنەماڵەکەی، بوکەکەبکاتەکۆڵی و بەسەر پشکۆی ئاگریندا بە پێ خاوسی بڕوات .
هەر بە گوێرەی ئەو کولتورە خەڵکانی ئەو ناوچەیە پێیان وایە ئەمە دەریدەخات کە بووکەکە ژیانێکی سادە و خۆش لەگەڵ پیاوەکەیدا دەباتە سەر و دەتوانێت متمانەی پێبکات .