کورتەیەک لە مێژوی سلێمانی:

(بابانەکان) بەرلەوەی بیر لە دروستکردنی شارێک بکەنەوە، ناوەندی ئەمارەتەکەیان ئەکەوتە ناوچەی (قەڵاچوالان)، تەنگ پێهەڵچنینیان لەلایەن هەردو دەوڵەتی سەفەوی لە سەردەمی (نادر شا 1688-1747) و دەوڵەتی عوسمانی لە سەردەمی (سوڵتان محمودییەکەم 1730-1754) بۆ دورخستنەوەی مەترسی شەڕو داگیرکاری لە سەردەمی (مەحمود پاشای بابان) بیرلەوەکرایەوە شوێنی ناوەندی بڕیاردانی میرنشینەکەیان بگوێزنەوە بۆ ناوچەیەکی گونجاوتر لەڕوی سەربازی و ڕامیاری و بازرگانیەوە، بۆ ئەو مەبەستە بارەگای سەرەکی میرنشینەکە گوێزرایەوە بۆ نزیک گوندی (مەڵکەنی).

دوای هاتنە سەرکاری (ئیبراهیم پاشای بابان) لە ساڵی (1783)دا، دەستکرا بە دروستکردنی شارە نوێکە و لە ساڵی (1784)دا کۆتاییهات و (ئیبراهیم پاشا) بە ناوی (سلێمان پاشا)ی باوکیەوە ناوی لێنا (سلێمانی)، لە هەمان ساڵدا (بابانەکان) ناوەندی میرنشینەکەیان گواستەوە بۆ (سلێمانی) و ڕۆژی (14/ 11/1784) بەڕۆژی دروستبونی سلێمانی دیاریکراوە.

پاش ڕوخانی (میرنشینی بابان) لە ساڵی (1851) و لەناوچونی دەوڵەتی عوسمانی لە جەنگی جیهانی یەکەم، شاری (سلێمانی) خرایە سەر دەوڵەتی عێراق و لە سەردەمی حکومەتەکەی (مەلیک مەحمود)دا لە ساڵەکانی (1922-1924) شاری سلێمانی پایتەختی ئەو دەوڵەتە بوە.

سلێمانی و پێشەنگی لە خزمەتگوزاری و کوانوی داهێنان و نوێگەری:

هەر لە سەرەتای دروستبونیەوە، ئەم شارە خەسڵەتی پێشکەوتن و خزمەتگوزاری بۆ فەراهەم کراوە، ئەوانەی کاری بنیاتنانی ئەم شارە (236) ساڵەیەیان ئەنجامداوە کەسانێکی (دنیادیدە و لەخۆبوردو و هۆشمەند و دانا) بون، بەجۆرێک؛ هەر لەگەڵ دروستبونیدا بیریان لە دروستکردنی تۆڕەکانی ئاوەڕۆ و ڕێگاوبان و شوێنی باخ و مزگەوت و حەمام و زۆر شوێنی خزمەتگوزاری تر کردوەتەوە و بنیاتیانناون.

هەڵکەوتەی جوگرافی (سلێمانی) بەجۆرێک بوە کە دەوڵەمەند بوە بە کارێز و کانیاوەکانی، بۆیە هەمو کارێز و کانیاوە بەناوبانگەکانی ئەم ناوچەیە کۆکراونەتەوە و بەکارهێنراون بۆ خزمەتی هاوڵاتیان و دانیشتوانی شارە نوێکە، بە جۆرێک ڕێکخراون، کە لەو سەردەمەدا کەس بیرینایەت ئەم شارەڕۆژێک لەڕۆژان بێ ئاوی بەخۆیەوە دیبێت!

(سلێمانى) خاوەنی چەندین پێشەنگی و یەکەمینە! یەکەم حکومڕانی لە شێوەی دەوڵەت، یەکەم ڕاپەڕین، یەکەم زانکۆ، یەکەمین تەلەفزیۆن، یەکەمین گۆڤار و یەکەمین ناڕەزایەتی و خۆپیشاندان و یەکەمین ئۆپۆزسیۆن و چەندین یەکەمینی تر...

زۆرینەی بیری داهێنەرانە و شاعیرانەش لەم شارەوە چرۆی کردوە و خاوەنی خەرمانێک کەڵە شاعیرە لە نمونەی (نالی، سالم، کوردی، بێکەس، حەمدی، گۆران، کەمالی، بێخود و مەحوی) و چەندینی تر.

سلێمانی و نوچنەدان و بەرگری و خۆڕاگری:

سلێمانی وەک ناوچەیەکی جوگرافی فراوان، شارێکە بۆ داهێنان و نوێبونەوە و مێژویەکی وەهای بۆخۆی تۆمار کردوە، کە جێگەی شانازیە بۆ ئێمەی خەڵکی ئەم شارە، ئەم خەسڵەتە شۆڕشگێڕیە و ئەو مێژوە پڕ لە سەروەریەی ئەم شارە، چەندین نازناوی پێبەخشیوە. 

سلێمانی، لای دۆستانی؛ شاری (هەڵمەت و قوربانی)، (پایتەختی ڕۆشنبیری) و لای دوژمنانیش (مدینە صعبە) بوە، شارێکی هێندە زیندو بوە هیچ هێز و لایەنێک نەیتوانیوە تا سەر جڵەوی بکات!.

هەر لە سەردەمی دەسەڵاتداری ئینگلیزدا شۆڕشەکانی (شێخ مەحمودی نەمر) و پاشتر بەرخۆدان و شەڕی (بەر دەرکی سەرا) لە (6ی ئەیلولی 1930) نمونەیەکی تۆمارکراوی قارەمانێتی ئەم شارەن، لە سەردەمەکانی دواتریشدا سلێمانی ناوەندی کۆمەڵێک جوڵانەوەی سیاسی بوە، لە مێژوی نزیکدا سلێمانی مەڵبەندی بەگژاچونەوەی داگیرکاری و زوڵم و ستەم بوە، لە سەردەمی شۆڕشەکانی (ئەیلول) و (نوێ)دا، ئەم شارە بە دایکی ئەم شۆڕشانە دائەنرێت.

سلێمانی؛ وێڵ و سەوداسەر و خولیای ئازادیە، هەر بۆیە لەڕاپەڕینی ساڵی (1991)دا یەکەمین شاربو لە دەستیڕژێمی (بەعس) ڕاپەڕی، لە سەردەمی دەسەڵاتی حکومەتی کوردیشدا، یەکەمین مۆمی بەگژاچونەوەی گەندەڵی و ناعەدالەتی هەر لەم شارەوە داگیرساو بو بە خاوەنی یەکەمین هێزی ئاشتیخواز و بێ چەکی ئۆپۆزسیۆن لە باشوری کوردستان.

لە لایەکی ترەوە ئەم شارە بۆتە کوانوی لەخۆگرتنی چەندین بیری ئازادیخواز و پێشکەوتنخوازی پارچەکانی تری کوردستانیش.

 سلێمانی چی ئەوێ؟

بەداخەوە لەسایەی ئەزمونەکانی حکومڕانی خۆماڵی و دەسەڵاتدار و حکومەتەیەک لەدوای یەکەکانی دوای ڕاپەڕیندا، سلێمانی بێناز کراوە، ماوەیەک لەبەر کۆمەڵێک هۆکار بە دەست کێشمەکێش و پەراوێزبونەوە دەناڵێنێت، وەک چۆن هاوڵاتی مافی هەیە لە وڵاتەکەیدا، هەر بەو شێوەیەش ئەم شارە جوان و سەنگینە داوای مافی خۆی و ڕۆڵەکانی لە دەسەڵاتدارەکان و حکومەتەکەی ئەکات؟.

سلێمانی (کیانی) ناوێ! خۆی کیانە، سلێمانی ناوی گەورە و نازناوی پێبڕاوی ناوێ، چی لە ناوی (سلێمانی) گەورەترە!!

سلێمانی، حکومڕانیەکی عادیلانە و ئاسایشی کۆمەڵایەتی و ئاسایشی تەندروستی و کار و بازاڕی ئەوێ، خۆشگوزەرانی ڕۆڵەکانی و ژینگەیەکی پاک و ئاسایشی خۆراکی ئەوێت! سنورەکانی بپارێزن، دەستی مافیاکانی ببڕن، زەویەکانی تەخشان مەکەن، سامانە سروشتیەکانی هەڕاج و تاڵان مەکەن، هیچی تری لێتان ناوێ!!

سنوردار و کەنارگیر و هیلاک و بچوکی مەکەنەوە! سلیمانی بەقەد سارا بەرز و بەقەد گۆیژە جوان و بەقەد گڵەزەردە ڕەنگینە! شوناسی ئەم شارە شوناسێکی جیهانیە، شارێکی داهێنەری جیهانیە بەپێی بڕیاری (یونسکۆ)!
مەیسوتێنن ! مەیڕەنجێنن ! مەیفەوتێنن ! مەیفرۆشن ! سلێمانی دانسقەیە !!.

وەک حەمدی شاعیر ئەفەرموێت :...
شەوێ دەس ئەهرەمەن کەوت خاتەمی ملکی سلێمانی
کە چی میر و گزیری پێ ئەکرد، قەدری وەها زانی

ئەی ئەوانەی ئەم شارە بۆ مەرامی تایبەتی خۆتان بەکار ئەهێنن، مەبن بە (ئەهرەمەن) بۆی! دڵنیابن مێژو تەنیا بە خامەی ئێوە نانوسرێتەوە..!