پرسی كۆچ؛ پرسێكی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیە و یەكێكە لەو بابەتە گرنگانەی كە دەچێتە چوارچێوەی پرسە سیاسیە هاوچەرخەكان، كۆچی نایاسایی، دەوڵەتانی ناچاركردووە كە یاسای تایبەت دەربكەن بۆ چۆنیەتی مامەڵەكردن و روبەڕوبونەوەی، تەنانەت چووەتە ناو كەمپەینی هەڵبژاردنیش، دروستكردنی دیواری نێوان ئەمریكا و مەكسیك لەسەردەمی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی پێشوی ئەمریكا، ئامانج لێی رێگریكردن بوو لە كۆچی نا یاسایی.

كۆچ تەنها گواستنەوەیەكی فیزیكی مرۆڤ نیە، لە شارێكەوە بۆ شارێكی تر، یان لە دەوڵەتێكەوە بۆ دەوڵەتێكی تر، یاخود لە قاڕەیەكەوە بۆ قاڕەیەكی تر، بەڵكو دەلالەتی ڕەفزكردنی كۆی سیستمی سیاسی و ئیداری و ئابوری و كەلتوری و تەنانەت ئاینیشە، كە كۆچبەر ئایندە و خواستەكانی لەو جوگرافیایەدا نادۆزێتەوە كە پێشتر تیایدا ژیاوە، لەپێناو بیناكردنی ئایندەیەكی باشتر، سەركێشی بە ژیانی خۆیەوە دەكات.

بە گەڕانەوە بۆ مێژووی پەنجا ساڵی ڕابردووی باشوری كوردستان، ئاشنا دەبین بە سێ‌ قۆناغی كۆچكردن، هۆكار و پاڵنەرەكانی هەر سێك قۆناغەكە هەم جیاوازن، هەم هەندێكیشیان هاوشێوەن.

قۆناغی یەكەم، كۆچكردن و ڕاكردنە لە حوكمی دیكتاتۆریەت لە عێراقدا، كە ئەم قۆناغە بە گەیشتنە دەسەڵاتی حزبی بەعس دەستپێدەكات، لەم قۆناغەدا كۆچكردن نەبوە بە دیاردەیەكی گشتی، بەڵكو كۆچبەران ئەو كەسانەبوون كە سەرقاڵی كاری سیاسی و یاخیبون لە دەسەڵات، لەڕووی ژمارەشەوە، ڕێژەیان زۆر نەبوو.

قۆناغی دووەم، كۆچكردن لە سەردەمی شەڕی ناوخۆدا، هۆكار و پاڵنەری سەرەكی كۆچ لەم قوناغەدا، ململانێ و شەڕی خوێناوی نێوان پارتی و یەكێتی بوو، گەنج بۆئەوەی نەبێت بە قوربانی ناچار وڵاتی جێدەهێشت، ژمارەی كۆچبەران لەم قۆناغەدا زیاتر بوو لە قۆناغی یەكەم.

قۆناغی سێیەم، لەدوای ساڵی 2013وە دەستپێدەكات و تا ئێستا بەردەوامی هەیە، كۆچبەرانی ئەم قۆناغە ژمارەیەكی زۆر و كاریگەرن، ئەم شەپۆلە سەرەڕای توڕەیی و نیگەرانیان لە دەسەڵات، جێهێشتنی وڵاتیش وەك جۆرێك لە مۆدێلی كۆمەڵایەتی سەیردەكەن.

كۆچبەرانی ئێستا، توڕە و یاخین، بەشێكیان بڕوایان بە وابەستەیی و حسی نیشتیمانی و نەتەوەیی نیە، بێ هیوایی لە گۆڕین و چاككردنی سیستم و دروستكردنی ژینگەیەكی گونجاو بۆ ژیان و هەلی كار، كۆچكردنیان هەڵبژاردووە.

پێشكەوتنە تەكنەلۆجیەكان دۆخێكیان هێناوەتەبوون، كە تاكی كوردیش ئاگاداری شێوازی ژیانی كۆمەڵگاكانی ترن، ئەم هۆشیارە پاڵیاندەنێت كە بەدوای ژیانێكی شیا، و شكۆمەندی خۆیان و بەها مرۆییەكاندا وێڵبن، ئەو جوگرافیایە دەكەن بە نیشتیمان، كە كەرامەت و ژیانیان تیایدا پارێزراوبێت. لەدیدی ئەمانەدا، نیشتیمان قوڵاییەكی مێژوویی نیە، كە نەتەوەكەی تیایدا ژیاوە و بەرگری لێكردوە، بەڵكو ئەو پانتاییەیە كە ئامانجەكانی بەدیدەهێنێت.

لێكەوتەكانی كۆچ، لێكەوتەی مەترسیدارن، دەبێت بەهەند وەربگیرێن، لەڕووی سیاسی، ئابوری، كۆمەڵایەتی و ئاسایشی نەتەوەییەوە، دەسەڵات لە هەرێمی كوردستاندا كەمتەرخەم و كورتبینە، بایەخ بە مەترسیە ئایندەییەكانی نادات.

كۆچ كە دیاردەیەكی مرۆییە، بنبڕكردنی ئاسان نیە، بەڵام پێویستی بە ئیدارەدانە، لەپێناو كەمكردنەوەی ڕێژەی كۆچدا، پێویستیمان بە دانانی  ستراتیجێكی نیشتیمانیە، كە وابەستەیی تاك بە نیشتیمانەوە بەهێزبكاتەوە و هەلی كار و شكۆی ئینسان، دابین و پارێزراوبێت.