نرخی نەوت بەهۆی دەرئەنجامەکانی ڤایرۆسی کۆرۆنا بۆ نزمترین ئاست دابەزی و ئابوری ودارایی ئەو وڵــاتانەی کەنەوت پێکهێنەری بودجەو داهاتی نەتەوەییانە تووشی گەورەترین مەترسی بوونەوە، وڵاتێکی وەک عێراق لەدوو مانگی رابردوودا نەیتوانی لەکاتی خۆیدا مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆران بدات و ناچار پەنای بردووەتە بەر قەرزکردن.

ئابوری عێراق بەهۆی دەرهاویشتەکانی کۆرۆناو سنوردارکردنی هەناردەی نەوت لەلایەن رێکخراوی ئۆپێک پڵەسەوە توانای دارایی کەمی کردوە و لەئێستادا سەرەڕای نەبوونی یاسای بودجە، حکومەت داوای قەرزی زیاتر لە پەرلەمان دەکات.

لەلایەکی ترەوە بەهۆی زۆری خەرجیەکانی حکومییەوە بەگشتی و خەرجی بەگەڕ بەتایبەتی کەمانگانە تەنها بۆ مووچە پێویستی بەنزیکەی (5)ترلیۆن و چوار سەد ملیار دینار هەیە .

حکومەتی عێراقی بۆ دەربازبوون لەم قەیرانە لەماوەی رابردوودا لەگەڵ هەریەکە لە ئەردەن و میسر چەندین رێکەوتنیان ئیمزا کردوە لە بوارەکانی ووزە و خزمەتگوزاری وبازرگانی و پیشەسازی و وەبەرهێنان کە تێدا عێراق نەوت دابین دەکات بۆ ئەردەن و میسر بەنرخێکی رەمزی و لەبەرامبەردا هەریەکە لەو وڵــاتانە خزمەتگوزاری پێشکەش دەکەن بە عێراق.

لەیەکێک لەبەندەکانی رێکەوتنەکەدا هاتووە پێویستە عێراق هێڵی بۆری نەوت بۆ ئەردەن رابکێشێت و نەوتی پێویست بۆ ناوخۆی ئەردەن بەنرخی گونجاو دابین دەکات کەنزیکەی (150)هەزار بەرمیل رۆژانە بۆ پاڵاوگەی (زەرقاء) و پاشان ئەگەر پێویست بێت لەو هێڵەوە عێراق دەتوانێت نەوتەکەی هەناردەی بازاڕەکانی تر بکات لە سنورەکانی ئەو وڵــاتەوە و لەئایندەدا نەوت لەو هێڵەوە بگاتە میسر.

لەحاڵەتی ئاسایدا و بۆ جێبەجێکردنی ئەم پرۆژەیە پێوستی بە (3 بۆ 5)ساڵ هەیە و بەتێچوونی زیاتر لە (8)ملیار دۆلار.

یەکێک لەسوودەکانی ئەم هێڵەنەوتیە ئەوەیە کەعێراق سەرچاوەی هەناردەکردنی دەبێت بە سێ سەرچاوە لەهەر حاڵەتێکی ناسەقامگیری سیاسی نێوان عێراق و تورکیا ئەمە دەبێتە جێگرەوەی هێڵی بوری نەوتی جیهان و دەریای ناوەڕاست.

لەلایەکی ترەوە میسر پێویستی بە نەوتی هاوردەکراو هەیە بۆ پێویستی ناوخۆ و کەرتی پیشەسازی دەتوانێت لەڕێگەی (عەقەبە)وە کەئاسان و خێراتر دەبێت وەک سەرچاوەکانی تری هاوردەکردن ، دەتوانن لەئایندەدا وێستگەی پاڵاوتنی نەوت دابمەرزێنن ئەمەش بەهایەکی بەرزی زێدە دەخاتە سەر ئابوری هەردوو وڵــات و دەرفەتی هەلی کاری نوێ و پاڵپشتێکە بۆ گەشەپێدانی زیاتری ئابوری میسر.

یەکێکی تر لە بەندەکانی ئەم رێکەوتنە راکێشانی هێڵی کارەبایە لەنێوان هەرسێ وڵاتدا و زیاتر لەم لایەنەوە خواستی عێراق لە کارەبا دابین بکرێت و لەکاتی پێویستیدا ئاڵوگۆڕ بکرێت.

شایانی باسە ئەم ڕێکەوتنە کەرتەکانی تری ئابوری و خزمەتگوزاری پەروەردە و کشتوکاڵ و بازرگانی و پیشەسازییش دەگرێتەوە.

لەبواری پەروەردە دەرفەتی هاریکاری هاوبەش لەلایەنی دابینکردنی کتێبخانەی دیجیتاڵی و پێشخستنی تاقیکردنەوەی ئەلیکترۆنی لەنێوان هەر سێ وڵاتدا خراوەتە ڕوو.

لەبواری کەرتی کشتوكاڵدا هەندێ پێشنیاری هاوکاری جیاواز پێشیناز کراوە لەوانە پرۆژەی تۆوی کشتوکاڵی و ئاڵوگۆری  شێوازەکانی هاوکاری جوتیاران.

لەلایەنی کەرتی بازرگانی و پیشەسازییەوە دەرفەتی هاریکاری و پشتیوانی گرنگ هەیە لەلایەنی بازرگانی جۆراوجۆر  و ئاڵوگۆری شمەک و کاڵا و دامەزراندنی وێستگەی جیاکاری و لەقوتونانی بەرهەمەکشتوکاڵییەکان و هاوکاری لە پیشەسازییە جۆراوجۆرەکانی تردا.

هەموو ئەم هەنگاوانەی عێراق بۆ دەربازبوونە لە ئابوری تاکجەمسەری نەوت و هەوڵدانە بۆ کردنەوە و دۆزینەوەی سەرچاوەی تری داهات و بەدەستهێنانی پاڵپشتی سیاسی و هەرێمایەتی بۆ حکومەتەکەی کازمی ئەژمار دەکرێت و هەوڵدانێکی عەرەبییانەیە بۆ خۆ دوور خستنەوە لە هەیمەنەی ئابوری وسیاسی ئێران.
ئەوەی جێگای سەرنجە لەم رێکەوتنە گرنگی نەدانە بە بەرهەمی ناوخۆی عێراق و لەکاتێکدا بەپێی رێکەوتنەکە عێراق باجی گومرگی لەسەر نزیکەی (371) کاڵای ئەردەنی لادەبات لەکاتێکدا ئەردەن تەنها (80)جۆر کاڵا بەرهەم دەهێنێت ئەمەش مانای تێکەڵکردنی کاڵای بیانی دێت لەگەڵ کاڵای ئەردەنی و لەبەرژەوەندی بازرگانەکانی ئەو وڵاتەیە و لەزیانی ئابوری عێراقە.
ئەوە لەکاتێکدا نزیکەی (5)ملیۆن دەستی کار لەعێراقدا بەدەست بێکارییەوە دەناڵێنن و ڕێژەی بێکاری بۆ (40%) بەرزبووەتەوە و ڕێژەی (31.7%) دانیشتوانی عێراق لەژێر هێڵی هەژارییەوەن!
هەروەها بەپێ ی بەندەکانی رێکەوتنەکە ڕێگە دەدرێت بە کرێکارانی میسری بچنە ناو بازاڕەکانی عێراقەوە ئەمەش دەبێتە هۆی دابەزینی کرێ ی کرێکار لەناوخۆی عێراق و چونکە کرێکاری میسری ئامادەن بەنیوەی کرێ ی ڕۆژانە کار بکەن.

ئەوەی تێبینی دەکرێت عێراق بەم بارودۆخە خراپەی ئابوری و داراییەوە لەوانەیە نەتوانێت ناوەڕۆکی ئەم ڕێکەوتنە سێقۆڵییە جێ بەجێ بکات، چونکە نەپارەی پێویستی لەبەردەستدایە و نە ژینگەی سیاسی ناوخۆیی عێراق لەبارە بۆ ئەم پرۆژەیە.

جێگای وەبیرهێنانەوەیە عێراق نزیکەی (125) ملیار دۆلار قەرزاری ناوخۆ ودەرەکییە و هێشتا داوای رێگەپێدانی بڕی (41) ترلیۆن دینار قەرزی تر دەکات بۆ پێدانی مووچە و خەرجییەپێویستیەکانیان.!!

*ئابوریناس