بازنەی تەباشیری قەوقازی، سەرەتایەک بۆ دەستپێک:
چیرۆکە پەندێکی چینی هەیە، باس لەوە دەکات جوتیارێک لەگەڵ بەناو خاوەن زەوییەک، لەسەر خاوەندارێتی زەویەکە، کێشەیان هەیە، بۆ ساغکردنەوەی خاوەندارێتی زەویەکە، کێشەکە دەچێتە بەردەم دادوەر، دادوەرەکە پێشنیاز دەکات سەرو مەشخەڵێکی ئاگرین بدەنە دەست هەر یەک لە جوتیار و خاوەن زەوییەکە و  کامیان زوتر زەوییەکەیان سوتاند ئەوا  ئەو کەسە دەبێتە خاوەنی زەویەکە، ئەوەی هەر بەناو خاوەنی زەوییەکەیە بە پەلەداوان دەیەوێت هەرچی زوترە زەویەکە بسوتێنێت، بەبێ ئەوەی رۆژێک لە رۆژان شەونخونی بەو زەویەوە کێشابێت، بەڵام جوتیارە راستەقینەکە، ئەو گرەوە رەتدەکاتەوە و ئامادەنییە ئەو کارە بکات.

 کاتێک دادوەر لێی دەپرسێت بۆ وەک خاوەن زەوییەکە ناچیتە پێشبڕکێکەوە؟ جوتیارەکە وەڵام دەداتەوەو دەڵێت بەدرێژایی تەمەنم شەونخونیم بەکاری خزمەت و کێڵان  و بژاری ئەم زەوییە کردوە، ئێستا چۆن بەئاسانی ئەتوانم بیسوتێنم لەکاتێکدا بەرو بوومی لێبەرهەم دینم، بەڵام ئەو کەسەی هەر بەناو خاوەنی زەوییەکەیە رۆژی لە رۆژان بەو زەویە ماندو نەبووە و بەرهەمی نەبوە ئیستا دەیەوێت ببێتە خاوەنی زەوییەکە  تا بە ئاسانی بیفرۆشێت،  لەبەر ئەوە  من ئەو کارە ناکەم.

هەر لە ئەدەبیاتی چینی، چێرۆکە پەندێکی تر هەیە، باس لە خاوەندارێتی دایەن و دایکی مناڵێک دەکات، دایکی مناڵێک ئەو کاتەی ئەو مناڵەی بووە، مناڵەکەی فرێداوە و دواتر دایەنێک هەڵیگرتۆتەوە و بەشیری خۆی و بە رەنج و ماندوبوون و شەونخونی بەخێوی کردوە و گەورەی کردوە، کاتێک مناڵەکە  گەورە دەبێت، دایکەکە داوای مناڵەکەی دەکاتەوە، لەکاتێکدا ئەو دایکە کە مناڵەکەی بوە یەکسەر فرێی داوە.

 کێشەکە دەچێتە بەردەم دادوەر بۆیەکلایی کردنەوەی خاوەندارێتی مناڵەکە، دادوەر فەرمان دەکات بازنەیەکی تەباشیری بکێشن و مناڵەکە لەناو ئەو بازنەیە دابنێن و هەر یەک لە دایەن و دایکەکە، سەرو قۆڵی مناڵەکە بگرن و کامیان بەلای خۆیاندا رایانکێشا و لە بازنەکە دەریان هێنا مناڵەکە دەبێتە هی ئەو.

دایکەکە چونکە بە مەلوتکەیی مناڵەکەی فریداوە و دەسی نەبوە لە گەورەکردن و بەخێوکردنی و شیردانی، بەپەلە قۆڵی مناڵەکە دەگرێت و ئامادەیی دەردەبرێت بۆ راکێشانی، بەڵام دایەنەکە کە مناڵەکەی هەڵگرتۆتەوە و بەخێوی کردوە و شیری پێداوە و ڕەجی لەگەڵ کێشاوە، ئامادەنیە مناڵەکە رابکێشێت و ئازاری بدات.

مەبەستی سەرەکی ئەو چیرۆکە ئەوەیە هەندێک لە ناو بزوتنەوەی گۆران، بەبێ ماندوبون و بێ قوربانی، کە بە رێگەی سودفە ببونە گۆران و هیچ رەنج و ماندوو بوونێکیان نەکێشاوە، بەتایبەتی ئەوانەی پێگەی سیاسیان پێ بەهێز کرد و لەسەری دەوڵەمەند بوون  و دەستییان لە موچەیەکی زۆر گیربووە، بێباکانە دژی گۆران قسە دەکەن و کۆبونەوە ساز دەکەن و ئەجندای ئەم و ئەو جێبەجێ دەکەن و لای هەواداران و لایەنگرانی گۆران وەهم دروست دەکەن، چونکە هیچ رۆڵ و ئەرکیان بە دروستبوون و دامەزراندنییەوە نەبوە، بە پێچەوانەشەوە ئەوانەی بە مەبدەئی و خۆنەویستی هەر لەسەرەتاوە رەنجییان کێشاوە و قوربانییان بۆی داوە  و سەرەرای ئەو ناهەقییەی بەرامبەرییان کراوە، تائێستا وەک  جوتیار و دایەنی چیرۆکە چینییەکە، ئامادەنینن تەنانەت وەڵامی  ئەو هەلپەرست و بەرژوەندخوازانە بدەنەوە، کە عەیامێکە کەوتوونەتە جێبەجێکردنی پرۆژەی نەیارەکانی بزوتنەوەی گۆران.

ئیتر  ناکرێت بە بینانوی مانەوە پاراستنی گۆران و دڵهێشانمان بۆ لەتبوونی بزوتنەوەکە و سڕینەوەی ئایدیا و پرۆژەی رەوانشاد، چاو پۆشی لە هەندێ لەو سودمەندبوو و بێوەفا و بیباکانە بکەین، کە سەرەڕایی تێوە گلانیان لەچەندین کاری نەشیاو و نابەجێ و تەسلیمبونیان بەم و بەو  بێدەنگ بین، قسەی خۆمان  بەراشکاوی دەکەین و کێشە و گرفتە جەوهەرییەکانی گۆران بە بابەتیبوون  و بە پرەنسیپی ئەخلاقی و بێ ناوزراندن و تۆمەتبارکرد دەخەینەروو و با خەڵکیش خۆی دادوەر بێت.

من وەک شەخسی خۆم قوربانی و تەمەنێکی زۆرم لە دامەزراندن و بەردەوامی گۆران سەرف کردوە، لەکاتێکدا خەڵکانێک هەبوون پێشتر دژی رەوانشاد ببونە ئامیری دعایەی نەیارەکانی نەوشیروان بە کۆمەنیست و ئیسلامییەکان، لێرە و لەوێ تۆمەتییان بۆ هەڵدەرشت و بە فەرماندەی روداوی قرناقە و پشتئاشان و ئینشقاقچی و بێ بروای ئاینی لە قەڵەمییان دەدا (ئەمانە لە ئەرشیف و گۆڤارەکاندا هەن) کەچی بەسوتفە رویان کەوتە گۆران و لە ژیر سێبەری ماندوبونی سەدان کادری خاوەن هەڵوێست بونە خاوەن سەروەت و پێگەی سیاسی و ئێستا لەکاتی تەنگانەدا دڵی لایەنگرانی گۆران لە بزوتنەوەکەیان کرمێ دەکەن و ساردیان دەکەنەوە، ئەمە لەکاتیکایە ئەو هەوڵ و رەفتارانەیان دەرژێتە قازانجی هێزە دەسەڵاتدارە تەقلیدییە بیرۆکراتییەکان.

ساڵی (1999) کاتێک رەوانشاد لە هەندەران دەگەریتەوە بۆ کوردستان و سەر لەنوێ وەک جێگری سکرتیری یەکێتی بۆ چاکسازی لەناو یەکیتی و حکومەتی سلێمانی لەو دەمە تێهەڵدەچیتەوە، یەکەم هەنگاوی چاکسازی لە وروژاندنی دەستەواژەی ریفۆرم و گەندەڵی و بەخۆداچوونەوە، دەوروژێنیت لە پیناو ناساندنی ئەو زاراوانە، ئەو کاتە من ئەندامی دەستەی نوسەرانی رۆژنامەی (هەرێم) بووم لە یەکەم دانشتنمان لەگەڵ رەوانشاد، کە بەرێز ئازاد مستەفا گەورە، دیدارەکەی  سازکرد بوو  بۆ مامۆستا  فواد قەرەداخی، سەرنووسەری رۆژنامەکە و دۆستی دێرینی کاک نەوشیروان،  پرسی و روژاندنی ریفۆرم و قەلاچۆ کردنی گەندەڵی باسکراو لەو ساوە بەرینمایی رەوانشاد نەوشیروان لە ساڵی (1999) لە رۆژنامەی هەرێم و کوردستانی نوێ و تەلەفزیۆنی گەلی کوردستان و دواتر راگەیاندنی مەکتەبی  سیاسی، کە لەسەر داوای بەڕێزی چوم و لە تەکییا کارم دەکرد، بابەتی چاکسازیمان باسکردوە و وروژاندومانە تا ئەو رادەیەی لەناو یەکیتی بێهیوا بوو و کۆمپانیایی وشەی دامەزراند، کە بوو بە بناغەی گۆران (بۆ راستی و دروستی ئەمە، بروانە کتێبی گۆران لە کوێوە گەێشتە کوێ، نوسینی نەوشیروان مستەفا)، ئێمە و مانان لەو دەمەوە کارمان بۆ ئەو بزوتنەوەیە کردوە، خەڵکانێکی تر هەبوون جگە لە جوێندان بە رەوانشاد و دژایەتیکردنی رەوتی ریفۆرم، بەشان و باڵی سەرکردەکانیان هەڵاوتوە لەبەرامبەر وەرگرتنی زەوی و شوقە  بەیەکجار کەکارێکی یەکجار نایاسییە، سەرەرای ئەوە لەناو گۆران دوو خول بۆتە  پەرلەمانتار و پارەکەی خستۆتە وەبەرهێنان، ئێستا بۆتە عەرابی نەیارەکانی گۆران و پاڵپشتی جوێنفرۆشانن لە پێناو لاواز کردنی گۆران.

 بۆ ئەوەی راستییەکان ئاشکرا بن کە چیتر سڵناکەمەوە و لە جوخزی ئەو بێدەنگییە دەردەچم و بەچەند زنجییرەیەک راستییەکان دەخەمە ڕوو.  

کێشە جەوهەرییەکانی گۆران چین ؟
کێشەی جەوهەری بزوتنەوەی گۆران لە بنەما و لەسەرەتاوە کێشەی بونیادی و پەیکەری و شوناس و ئامانج و ستراتیج و تاکییکی و تەکنیکییەکانی بەرنامە ساسییەکەی بوە، نەک ئەو کێشە شکڵییانەی بەشێوەی سەتحی و تۆمەتبار کردن پۆپۆلیستەکان دەی وروژێنن.

گۆران کە دامەزرا پەیکەری رێکخراوەیی نەبوو، سەرەتا وەک بزوتنەوەی نارەزایی دروستبوو وەک ئەوەی ببیتە قەوارەی سیاسی یا رێکخراوی سیاسی و بەرنامەی حوکمرانی هەبێت.

دوای چوار ساڵ لەدامەزراندنی ئەوجا کۆنگرەی بەست و پەیرەوی ناوخۆیی داناو هەیکەلی دروست کرد و کارو فەرمانەکانی بە دامەزراوەیی دابەشکرد .

تا ئەو کاتە رەوانشاد دامەزرێنەرەکەی، بەڕاویژ و هەندێ جار بەبێ ڕاوێژ و بە گوێرەی ئەزمونی خۆی بەڕیوەی دەبرد، بۆیە ئاسان نەبوو ئیدارەی ئەو هەموو چەشنە خەڵکە بکات لە بیرورای سیاسی جیاواز و مەزهەبی جیاواز و میزاجی خەڵکی جیاواز  و کۆنتۆل بکرێت، سەرەرای ئاڵنگاری هێزە بیرۆکراتییەکان، کە سڵیان لە هیچ نەکردەوە بۆ دژایەتی گۆران .

لێرەوە خەڵکی هەلپەرست و پۆپۆلست و خۆیان خزاندە ناو ئەو تەوژمە زۆر و بەربڵاوەی کە بەبێ پەیکەر ئەو هەموو خەڵکەی لەخۆ گرت.

 رەوانشاد نەوشیروان مستەفا، بە سروشتی کاریزمایی و ئەزمومی چەندنین دەیە لە خەبات و تێکۆشان و خۆشەویستی لای جەماوەر، هەر چۆنێک بوو باڵانسی راگرتبو و و تاک لایەنانە کێشەکانی بە شێوەی کاتی چارەسە دەکرد و بەهۆی ئەو توندییە ئیجابییەی کە لە یەکلاییکردنەوەی کێشەکان ئیدارەی ململانێکانی پێ دەکرد، دۆخەکەی لە تەقینەوە دەپاراست، بەڵام دەبوایە پیش مردنی زیاتر گۆرانی بە دامەزراوەیی بکردایەوە و لە دیاردەی پۆپۆلیستی و دەنگی و دروشمەوە بگۆریایە بۆ پرۆژەیەکی پەیکەری ئەقڵانی وەک ئەوەی خۆی دەیویست، بەڵام بەهۆی نەخۆشکەوتنی و مەرگی کتوپر فریای ئەو چارەسەریانە نەکەوت.

هەندێ لە هاوڕێ دێرینەکانی و دۆستە ئەکادمییە نوێکانی رەوانشاد، کە لەسەرەتاوە رۆڵیان هەبوو لە دامەزراندنی گۆران تەحەمولی میزاجی رەوانشادیان نەکرد و جێیان چۆڵکرد بۆ کەسانی هەلپەرست و بێ ئەزممون. ئەو جۆرە کەسانە دوای ئەقل و بەرنامەو ستراتیژو فکری رەوانشاد نەکەوتن بەڵکو زیاتر سودیان لە میزاجی وەرگرت و ئەو هەلەیان قۆستەوە و ئیستا دوای وەرگرتنی پۆست و دەوڵەمەند بونیان هەندێکیان چونە ناو لایەنی تر و هەندیکیش سەرگەرمی جێبەجێکردنی ئەجندای نەیارەکانی گۆرانن، بەتایبەتی ئەو لایەنەی گزی لە هەڵبژاردنەکاندا کرد و ریژەی کورسییەکانی هێنایە خوارەوە.

بزووتنەوەی گۆران لە ئێستادا سەرقاڵی هەڵبژاردنە ناو خۆیی و دانانی دەستورە، بۆ گۆنگرەی ئایندە، کە هەڵبژاردن لە رێکخەرەوە بۆ ئاستەکانی تر دەکرێت و بەنیازە هەندێ کێشەی جەوهەری و بونیادی چارەسەر بکات، وەک کێشەی پەیکەری رێکخراوەیی و یەکلا کردنەوەی موڵکایەتی بزوتنەوەکە و کۆمپانیای وشە و دارشتنەوە دامەزروە فەرمییەکانی، بەڵام هەلپەرست و بەرژوەند خوازەکان لێناگەرێن ئەو چەند مانگەی ماوە، گۆران سەرقاڵی ئەو کارانە بێت، دەیانەوێت بۆ بەرژەوەندی خۆیان ئەجندای لایەنێکی دیاریکراو جێبەجێ بکەن و کۆمەڵە کەسانێک هان بدەن پشێوی بنێنەوە و لە راگەیاندن و پەیجی فەیکەوە تەرویجییان بۆ بکەن.