لەپاش دۆسیەی ساختەكاری لە هەڵبژاردنی 12ی ئایار و، پێشتریش لە پاش دەركردنی بزووتنەوەی گۆڕان لە حكومەت و پارلەمان لە 12ی ئۆكتۆبەر، لەناوەوە و دەرەوەی ریزەكانی ئەم بزووتنەوەیەدا بیرۆكەی چەكداركردنی گۆڕان سەریهەڵدا.
ئایا ئەمە بیرۆكەیەكی دروستە، یان كاردانەوەیەكی سۆزدارانەی ناستراتیژیی حساب بۆ نەكراوە؟ من لەم نووسینەدا بەكورتی رای خۆم لەسەر ئەمە دەخەمەڕوو.
من یەكێكم لەوانەی كە بەهەموو شێوەیەك دژی چەكداركردنی بزووتنەوەی گۆڕان و هەر هێزێكی دیكەی ناچەكدارم لە هەرێمی كوردستان. زیاد لەمەش بەپێویستی دەزانم بەهەموو شێوەیەك ئیش بۆ لێدان و هەڵوەشاندنەوەی ئەو فۆرمە چەكدارییەی پارتی و یەكێتی بكرێت و بیر لەوە بكەینەوە چۆن ئەو دوو هێزەش ناچار بە چەكدانان بكەین.
بیرۆكەی چەكداركردنی هێزەكانی دیكە كە ناوە ناوە سەرهەڵدەدات، لەڕاستیدا هیچ ئاكامێكی نییە جگە لە بەخشینەوەی شەرعییەت بە چەكی پارتی و یەكێتی.
بزووتنەوەی گۆڕان و پارتە سیاسییەكانی دیكەش دەبێت هەموو رێگا پارلەمانی و یاسایی و دەستوورییەكان بگرنەبەر بۆ ناچاركردنی پارتی و یەكێتی بە چەكداماڵین، نەك بیر لەوە بكەنەوە چۆن وەك ئەوان چەكدار بن.
بۆ نموونە دەبێت پارلەمان و كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردن بۆ ئەم مەبەستە بەكار بهێنن، واتە پێویستە كۆمیسیۆن بەو ئاراستەیەدا بڕوات كە مەرجی وەرگرتنی ناوی قەوارەكان بۆ هەڵبژاردن ببەستێتەوە بە ناچەكداریی ئەو هێزانە.
یەكێك لە كورتبینییەكانی بیركردنەوە لە چەكداركردنی بزووتنەوەی گۆڕان ئەوەیە كە ئەم ئارگۆمێنتە دێت و "چەمكی هێز" لە چەكدا كۆدەكاتەوە، لەكاتێكدا دەكرێت هێز لە دەرەوەی چەكەوە بێت.
دروستكردنی دەیان و سەدان كادیری دڵسۆز و خۆبەخش و دیموكراتخواز، یەكێكە لەو مەجالی ئیشكردنانەی كە یەك دنیا "هێز "پاوەر" دەبەخشێتە هەر هێزێكی سیاسی.
ئەمە ئەو مەجالەیە كە هێزێكی وەك گۆڕان یان هەر پارتێكی سیاسی دەبێت وەبەرهێنانی تێدا بكات، بەڵام پارت و هێزە سیاسییەكانی هەرێم لەم رووەوە مایەپووچن.
مێژوو، بەتایبەتی مێژووی نوێ پڕیەتی لە چیرۆكەكانی سەركەوتنی هێزی ناچەكدار و مەدەنی بەسەر هێزی چەكدار و سەربازیدا.
ئەسڵەن لە مێژووی نوێدا زۆرینەی ئەو خەباتە چەكدارییانەی بەرامبەر دەسەڵاتە چەكدارەكان سەرپێخراوە، لە ئاكامدا هێزە چەكدارە خەباتگێڕەكان ناچار بوون چەكەكانیان لە پێناوی درێژەدان بە خەباتی خۆیان فڕێدەن.
یەكێكی دیكە لە كورتبینییەكانی دیدگای چەكدۆست، ئەمەیە كە بێ ئەوەی بەخۆی بزانێت، حیزبی سیاسی لە ئامرازەوە دەكات بە ئامانج، واتە ئەگەر خەباتی هێزێكی مەدەنی بۆ ئەوە بێت پرەنسیپەكانی دیموكراسی و ململانێی ئاشتیانە و مەدەنیانە لە وڵاتدا بچەسپێنێت، ئەوا بە چەكداركردنی ئەم هێزە، خۆبەخۆ هەموو كاری دەبێتە پاراستن و هێشتنەوەی خۆی .
بۆ نموونە هێزێكی وەك گۆڕان دەبێت ببێتە قوربانی لەپێناوی چەسپاندن یان سەلماندنی پرەنسیپەكانی دیموكراسیی راستەقینە، نەك ئەوەی گۆڕان و مانەوەی گۆڕان خۆی ببێتە ئامانج.
ئەگەر گۆڕان چەكدار بووایە زۆر زووتر دەبوو سازش بكات، بۆ؟ چونكە دوو هێزی چەكدار جگە لە سازش و رێككەوتن، یان شەڕی ناوخۆ هیچ بژارەیەكی دیكەیان لەبەردەست نییە
كاتێك گۆڕان چەكدار بێت، ئەوا دەتوانێ خۆی بپارێزێت- هەرچەندە ئەمەش لە رووی سەربازییەوە گەرەنتیكراو نییە- بەڵام ئەگەر واشبێت، ئەوا ئەم خۆپاراستنە لەسەر هەژماری پرەنسیپە دیموكراتییەكان تەواو دەبێت.
بەڵام ئەگەر گۆڕان وەك هێزێكی مەدەنی بمێنێتەوە، ئەوا دەكرێ گزی و فزی لێبكرێت، دەكرێ دەنگەكانی بەتەواوی هەژمار نەكرێت، دەكرێ لە پارلەمان و وەزارەت دەربكرێت، بەڵام سەرەنجام ئەنجامی هەموو ئەمە خزمەتكردنە بە پرەنسیپە دیموكراسیەكان.
هەندێك دەڵێن ئەگەر گۆڕان چەكدار بووایە لە پارلەمان و حكومەت دەرنەدەكرا، تەزویری لێ نەدەكرا، بەڵام ئەمە خوێندنەوەیەكی سادەیە.
ئەمانە ناپرسن گۆڕان بۆچی دەركرا؟ هەر لەبەر ئەوە نەبوو كە سازشی لەگەڵ هێزەكەی بەرامبەر نەكرد؟ دەی ئەگەر گۆڕان چەكدار بووایە زۆر زووتر دەبوو سازش بكات، بۆ؟ چونكە دوو هێزی چەكدار جگە لە سازش و رێككەوتن، یان شەڕی ناوخۆ هیچ بژارەیەكی دیكەیان لەبەردەست نییە. ئەوەی كە گۆڕان رێكناكەوێت و شەڕیش روونادات، هی ئەوەیە كە گۆڕان ناچەكدارە.
گۆڕان بۆیە توانی لە 19ی ئابدا لەسەر یاسای سەرۆكایەتی لەگەڵ پارتی سازش نەكات- جا باشی كرد یان خراپ ئەوە مەسەلەیەكی ترە- بەڵام بۆیە توانی "عیناد" بێ، چونكە چەكدار نەبوو.
خۆ ئەگەر بزووتنەوەی گۆڕان چەكدار بووایە، ئەوە جگە لە ئیتیفاق، یان شەڕی ناوخۆ رێگەیەكی دیكەی لەبەردەم نەبوو، هەروەك یەكێتی.
هەر ئەم خاڵەیە وا لە یەكێتی دەكات كە لەگەڵ پارتی ئیتیفاقی ستراتیژی بكات، چونكە هەردووكیان دوو هێزی چەكدارن.
هەڵگرانی بیری چەكداركردنی هێزی ناچەكدار، پێیانوایە ئەم چەكداركردنە بۆ پاراستنی پرەنسیپە دیموكراتیەكانە، دەڵێن: ئەوان تەزویر دەكەن ئێمە ناهێڵین، ئەوان زوڵممان لێدەكەن ئێمە وەڵامیان دەدەینەوە، لە خۆپیشاندەر دەدەن قبوڵی ناكەین!
ئەم هاوكێشەیە بە قسە ئاسانە، بەڵام بە پراكتیكی تەواو پێچەوانەیە، ئەمە رێك كۆتاییهێنانە بە خەباتی مەدەنی و لەڕووی پراكتیكییەوە شەڕی راستەقینەی ناوخۆیە، یاخود لەباشترین حاڵەتدا رێككەوتنە لەگەڵ هێزەكەی بەرامبەر و هیچ سپەیسێك بۆ خەباتی مەدەنی نامێنێتەوە.
سه‌رچاوه:
761 جار خوێندراوەتەوە