لە ساڵی (1988) ڕێژمی بەعسی عێراق زیاتر لە چارەکێکی کوردی عێراقی ڕوبەڕوی یەکێک لە قێزەونترین تاوانەکانی سەدەی ڕابردو کردەوە، لە شاڵاوی بە ناو ئەنفالدا زیاتر لە (182.000) کورد زیندەبەچاڵ کران یاخود بێ سەروشوێن کران، هێشتا کەسوکاری قوربانیەکان بەو هیوایەوە دەژین کە کەسوکاریان بگەڕێنەوە.

نەتەوەی کورد کە هەمیشە بونی لە مەترسیدابوە دەبو پێش هەمو شتێک کار بکات بۆ دروستکردنی بەهێزترین و ڕێکخراوترین هێزی سەربازی بۆ مانەوەی خۆی. بەڵام دوای (33) ساڵ کوردی عێراق هێشتا لە مەترسیدایە. جینۆسایدی (2014)ى یەزیدیەکان کەیسێکی ڕونە.

لە ئێستادا هەرێمی کوردستان لە هەمو کاتێک دابەشتر و لاوازترە، هەرێم هێزێکی سەربازی زەبەلاحی هەیە، بەڵام توانای پاراستنی هەرێم و دانیشتوانەکەی نیە، ئەو کێشانەی لە هێزى پێشمەرگەدا هەبوو دێرینن و تا ئێستاش خەمیان ناخورێت.

لە سەروبەندی کۆتایی جەنگی (عێراق - ئێران)دا، هێزە زەبەلاحەکەی بەعس دەستبەتاڵ بون بۆ لەناو بردنی کورد. سەدام لە ساڵی (1976)ـەوە جەنگی لەگەڵ دەکردن و پێشتریش لەگەڵ ئێران ڕێکەوتنێکی نا هاوسەنگی واژۆ کرد بۆ لەناوبردنی کورد، بەڵام دواتر سەدام دەستیدایە ستراتیژێکی نوێ و دەستی کرد بە لەناوبردنی مەدەنیەکان، چەکدار و مەدەنی وەک یەک تەماشا دەکرد، لە ئاکامدا هەوڵی پاکتاوی نەتەوەی کوردی دەستپێکرد بە کیمیابارانی هەڵەبجە دەستی پێکرد و بە ئەنفال کۆتایی هات، ئەوکات پێشمەرگە هیچ کارێکی ئەوتۆی پێ نەکرا بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەم کۆمەڵکوژیە.

پاشان لە ساڵی (2014) پاش ماوەیەکی بەرچاو لە حوکمڕانی، دیسانەوە پێشمەرگە ئامادەنەکرابو کوردستان بپارێزێت و کارەستی شەنگال و لەدەستدانی کەرکوکی لێکەوتەوە، داعش چەندین تاوانی دژی کورد کرد و چەندین شار و گوندی کوردی وێران کرد.

داعش هەر وەک بەعسیەکان بەڵگەی مێژویی دەهێنایەوە بۆ پاساودانی جینۆسایدی یەزیدیەکان هەر وەک چۆن بەعسیەکان سورەتێکی قورئانیان کردبوە بەڵگە، هەروەها ئەو ئەفسەر و جەنڕاڵانەی لە سوپای سەدامدا لە ساڵانی هەشتاکاندا جینۆسایدی کوردیان ئەنجامدا پاش نزیکی سێ دەیە زۆرێک لەو ئەفسەر و جەنەڕاڵانە لە سوپای داعشدا جینۆسایدی کوردیان دوبارەکردەوە.

بۆ نمونە؛ عیزەت دوری کە بە جێگری سەدام دادەنرا یەكێک بوە لە بڕیادەرە سەرەکیەکانی داعش، لە کاتێکدا هەمان ئەو ئەو بەرپرسە کوردانەی کە بە چاوی خۆیان جینۆسایدی کوردیان بینی لە ساڵانی هەشتاکاندا، هەمان بەرپرس بون کە بە چاوی خۆیان جینۆسایدی کوردیان بینی لە ساڵانی (2014) و ‌هیچ گۆڕانکاریەک بە سەریاندا نەهات و بگرە بە سیاسەتەکانیان پێشمەرگەیان لاوازتر کرد.

ئێستا هەرێمى کوردستان خاوەنی چەندین هێزی گەورەی چەکدارە کە بە کۆی گشتی دەگەنە نزیکی نیو ملیۆن لە هەرێمێکی شەش ملیۆن کەسیدا و ئەو ژمارە زۆرەی چەکدار هەرێمی کوردستانی بەسەربازی کردوە. هەروەها هێزی پێشمەرگە نزیکی سەد و پەنجا هەزار چەکداری هەیە کە ئەم ڕێژەیە زۆر زیاترە لە سەربازانی ئازەربیژان و قەتەر و کوەیت و ئوردن.

هێزەکانی هەرێم لەهەندێک لەو دۆخانەى لە شەڕى داعش و دواتر لەشەڕ و روبەڕوبونەوە لەگەڵ هێزە میلیشیا عێراقیەکان لە کەرکوک تێیکەوتن؛ نەیانتوانی بەرگریەکى باش بکەن، بەڵام کاتێک پێشمەرگە پشتگیری بکرێت و هاریکاری بکرێت دەتوانێت وەک هێزێکی نمونەیی دەربکەوێت.

بۆ نمونە؛ لە جەنگی دژی داعشدا سەرەڕای نەبوونی موچە و چەک و پێداویستی پێویست، پێشمەرگە توانی مێژویەکی گەورە تۆمار بکات تەنها بە هاوکاری هاوپەیمانان، لە کاتێکدا هاوکاریەکان کەمێکی دەگەیشتنە پێشمەرگە، بەم جۆرە دەکرێت بوترێت سەرنەکەوتنەکانى پێشمەرگە بەهۆی هەڵەی ستراتیژی و گەندەڵی و خراپ بەڕێوەبردنەوە بوە.

هەرێمی کوردستان یەکەم دەسەڵاتی کوردیە کە پاش دو سەدە ئەرکی پاراستنی گەلی کوردی کەوتە ئەستۆ، بەڵام نەیتوانی خاک و گەلی کوردستان بپارێزێت، لە ساڵانی (2014 – 2017) سەدان کورد کوژران و لە ماوەی یەک هەفتەدا (51%)ى خاکی کوردستان داگیرکرا، کە لە ساڵى حەفتاکانى سەدەى رابردودا هەزاران کەس شەهیدبون بۆ ئەم خاکانە، لەوانە بو کە هەرێمەکە کۆتایی پێبێت ئەگەر هاوپەیمانان ڕێگریان نەکردایە.

بە حزبیکردنی هێزی پێشمەرگە وایکردوە وەزارەتی پێشمەرگە کە بەپێی یاسا فەرماندەری ‌هێزی پێشمەرگەیە هیچ دەسەڵاتێکی نەبێت. وە ئەم دابەشبونە وایکردوە وڵاتانی هەرێمی و نێودەوڵەتی بتوانن بە ئاسانی دەستێوەردان لە هەرێم بکەن.

هیشتا پێشمەرگە خاوەنی کلاشنیکۆفی چینی ژەنگاوی دروستکروای سەدەی ڕابردون؛ ئەمە سەرەڕای بودجەیەکی گەورە. هێزی پێشمەرگە هیچ زرێپۆش و هێزێکی ئاسمانی نیە. بەم شێوەیە هێزی پێشمەرگە تەنها بۆ جەنگی گەریلایی کاریگەری دەبێت و توانای بەرپەرچدانەوەی مەترسیە دەرەکیەکانی نیە لە بەرامبەر گەلێک کە هەمیشە بونی لە مەترسیدایە.

پێنج سەدە پێش جینۆسایدی یەزیدیەکان لە ساڵی (1514) لە جەنگی چاڵدێران جەنگاوەرانی کورد لە نێوان میرنشین و خێڵە کوردیەکاندا دابەشببون و لەو جەنگە چارەنوسسازەدا نەیانتوانی دەسکەوتێکی ئەوتۆ بە دەستبهێنن و دەیان هەزاران کورد لە پێنج سەدەدا بونەتە قوربانی.

پاش پێنج سەدە هێشتا هێزە کوردیەکان لە هەمان بارودۆخدا خۆیان دەبیننەوە. هەبونی دەیان هێزی بنەماڵە و شەخسی و یاسایی و نایاسایی ئەوە ڕوندەکاتەوە کە گۆڕانکاریەکی ئەوتۆ بەسەر جەنگاوەرە کوردەکاندا نەهاتوە و تەنها چەکەکانیان گۆڕاون.

هێزەکانی پێشمەرگەی یەکێتی و پارتی لە ماوەی چوار دەیەی رابردوودا چەندین جار شەڕی ناوخۆیان ئەنجامداوە، یەکێک لە بەربەستەکانی یەکگرتنەوەی ئەم دووهێزە نەبوونی متمانەیە لە نێوان ئەم دوو هێزەدا، هەرچەندە لە ژێر سەرپەرشتی هێزەکانی هاوپەیمانیدا بەشێک لە ‌‌هێزەکانی پێشمەرگە یەکیان گرتوەتەوە، بەڵام بەراورد بە ژمارەی هێزەکانی تری (70 و 80) وە شێوازی یەکگرتنەوەی ئەم هێزانە نمونەی نیە، چونکە دابەشکردنی کردنی دەسەڵات لە ناو ئەو ‌‌هێزەدا وایکردوە کە بڕیاردان زۆر گران  بێت.

توانای پێشمەرگە بەهۆی هۆکاری ناوخۆییەوە بەرەو لاوازبوون دەچێت، پێشمەرگە لەکاتی خۆیدا موچەیان پێ نادرێت و لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا تەنها (4 بۆ 6) جار لە ساڵێکدا موچەیان پێدراوە، بۆ نموونە؛ لە کاتی شەڕی داعشدا ئەوان سەرکەوتنی گەورە و مێژووییان تۆمار کرد لە کاتێکدا نە باش ڕاهێنرابوون نە چەک و پێداویستی باشیان پێدرابو، بەشێکى زۆر لە هێزەکانی پێشمەرگە لە پارەی گیرفانی خۆیان چەک و فیشەک و  خواردن و هاتوچۆیان دەکرد، هەروەها زۆرینەی ‌هێزەکانی پێشمەرگە کارێکی دیکەیان دەکرد لەگەڵ پێشمەرگایەتیدا بۆ دابینکردنی بژێوی ژیانیان.

بەشێکی زۆری بودجەی تەرخانکراو بۆ ‌هێزەکانی پێشمەرگە دەڕوات، بۆ ئەو هێزانەی کە هێزی تایبەتن و سەر بە کەسایەتى و حیزب  و کەسانى دەرەوەى سیاسیەتن!

هێزەکانی پێشمەرگە ئەوەیان سەلماندووە کە ‌هێزێکی هاوپەیمانی کاریگەری ئەمەریکایە لە شەڕی دژی داعشدا، هەرچەندە هاوکاریەکانی ئەمەریکا زیاتر دارایی بوە و کەمتر جەختی لە چارەسەرکردنی گرفتەکانی پێشمەرگە کردۆتەوە.

بەتێڕوانینى من ئاسایشی سەربازی هەرێم شكستی هێناوە، وە شكستی ئاسایشی سەربازی دەسکەوتە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابوریەکان دەگەڕێنێتە دواوە؛ ئەمەش مێژوو نیشانیداوە.

گەندەڵی و کەمتەرخەمی لە سێکتەرى سەربازى، هێزی پێشمەرگەى بە جۆرێک لاواز کردوە کە ناتوانێت لە مەترسیە جۆراو جۆرەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کورد بپارێزێت.

(33) ساڵی پاش جینۆسایدی بە ناو ئەنفال هێشتا هەرێم نەیتوانیوە مانەوەی کورد دەستەبەر بکات، پێشمەرگە کە بۆ پاراستنی ئازادی کورد دامەزراوە لە ئێستادا پێویستە بکرێتە هێزێکى راهێنراوى نیشتیمانى.

*نوسینەکە گوزارشت لە بۆچونى نوسەر دەکات