د هەموو پرس و قوناغەکێدا هندەک ئەرکێن (ئەخلاقی مرۆڤی، یاسایی، ئایینی و نیشتمانی) سەر مرۆڤینە پێدڤیە بجهبینیت، دەمێ ئەو هۆشیاریە ژی نەبیت پێدڤیە حکومەت ئەرکێ خۆ ڕابیت و خەمسار نەبیت و غیانەتێ ل خەڵکێ خۆ نەکەت، دیارە پرسا فایرۆسا کۆرۆنا (کۆڤید ۱۹) بویە کابوسەک بۆ سەر هەموو جیهانی، دڤێ چارچۆفێدا خەلکێ هەرێما کوردستانێ تا ڕادەکێ باش خۆ پاراستیە، لێ مخابن دیسان لسەر شکاندنا یاسا و ڕێنمایان چەند کەسێن پلە بەرز ب واستە و بێ خۆە کەرەنتینە بکەن بووینە مەترسی لسەر بەڵاڤبوونا ڤی فایرۆسی و ژیانا خەکی ئێخستیە مەترسیێدا، ئەڤە غیانەتەکا نشتیمانیە کو هەڤنیشتیمانیێن خۆ بکەیە قوربانی..  دێ هەوڵدەم چەند ڕەهەندەکێن ڤێ پرسێ بەحسکەم.

ئاساییشا ساخلەمی ژ ڕەهەندێ نشتیمانی و ئەخلاقی ڤە:

دیارە ئاسایش نەبتنێ پاراستنا ئێمناهیێیە ژ تەقین و جەنگی، بەڵکو ئاسایشا ساخلەمی، خۆڕاکی، جڤاکی و ئابوری ئەرکێ حکومەتێ یە، سەرباری هەموو خەمساری و کەموکورتی و نەدامەزراوەی (مۆسسات)ی دەستەڵاتا یاسادانان، جێبەجێکرن و دادوەری پێڤدیە پێکڤە ڤی نیشتیمانی پارێزین، تایەتی د ڤێ وناغێدا کو نەخوشیەکا کوژەکا مینا فایرۆسا کۆرۆنا توشی هەموو جیهانێ و میللەتێ مە ژی بوی پێکڤە ڕێنمایان جێبەجێکەین، ئەوێن بێ کەرەنتینە دهێن هەرێما کوردستانێ ڤاڵانە ژ پاراستنا نیشتیمانی و ئەخلاقیاتێن خۆ و خەڵک پارێزیێ.

ڕەوانشاد نەوشێروان موستەفا د قوناغا خەباتا مەدەنی و ڕیفۆرم و باشترنا سیستەمێ حوکمڕانی دگوت: "حکومەتا ھەرێما کوردستانێ وەکی کەلھەکێ یە: بەرھەمێ سەد ساڵێن خەباتا گەڵێ مەنە، مە ڕەخنە یێ ل سەر ھەین وسێ ڕێکێن ل بەر سینگێ مە:
یان ب ھەڕفینین وژناڤ ببەین:

یان بێدەنگ ببین:

یان جھێن وێ یێن خراب ئاڤا بکەین، مە بڕیار یا دایی چ جھێ خراب بیت ئاڤا بکەین".

واتە نیشتمان یێ مە هەموویانە پێدڤیە پێکڤە هەوڵا چارەسەریا کێشەیان بدەین و هەر لایەنەکێ خەمسار ڕەخنە و نەچار بکەین بەرژەوەندیێن باڵایێن نیشتیمانی پارێزیت، ئەڤە ئەرکەکێ ئەخلاقییە ژی.

بەداخەوە پشتی خۆ پارێزیا خەلکی پارێزگەها دهۆکێ، بەرپرسێ ئاسایشا گۆمرکا ئیبڕاهیم خەلیل کو دژی یاسا و ڕێنمایێن حکومەتی ب ڕێکا فرۆکخانەیا هەولێرێ هاتیە ناڤ هەرێمێ و پارێزگەها دهۆکێ و تێکەلی خەلکی بوویە و ئەڤە ژی مەترسیە سەر ئاسایشا ساخلەمی و خەلکێ.

ئەوا جهێ مەترسیێ یە چەند ژێدەرەک بەحسێ ڕێگەپێدانا چەند کەس و بەرپرسان دکەن بێ کەرەنتینە هاتینە هەرێمێ ل هەمی پارێزگەهان. ئەڤە ژی تشتەکێ نا ئەخلاقی و لاوازیا تیمێن پشکنین و فرۆکخانە و دەرگەهێن سنوریە.

هەرچەندە ۲۹ ساڵن ژبەر سیستەمێ خرابێ حکومڕانیا یەکێتی و پارتی بووینە ئەگەرێ لاوازیا فیان و حەژێکرنا نیشتیمانی و پێناسە و تێگەهەکا خەلەت بۆنیشتیمانی هاتیە کرن، ئەوێن دەستەڵاتێدا هەمبەرێ خۆ چ ئۆپۆزسیۆن بوون چ ئایدیا و ڕایەکا جیاوازا سیاسی هەبیت هاتینە ڕەشکرن و بریندارکرن لەو حزب سەر کومەتێ زاڵە و دامودەزگەهێن حکومی نە د نیشتیمانی و دامەزراوەیی (مۆسسات)ی بوونە و ژ ڕوویێ ئیداری و ساخلەمی وپەروەردەیی وشەفاشی لەنگ بونە، لێ پێدڤیە هەم ئەو دوو هێزە هەم گروپ و ئالیێن دی ڤێ هەرێمێ و هەر چوار پارچێن کوردستانێ ب نیشیمانی هەمیان بزانن و پارێزگاریێ ژ ئاخ وخەلکێ خۆ بکەن، بتایبەتی دڤێ قوناغێدا ئاسایشا ساخلەمی پارێزن.

هەر لایەن و هێزەکا ڤی نشتمانی بۆ بەرژەوەندیێن خۆ بکاربینیت دفێت ڕێگربین و چ قوناغادا سەر گەندەڵی، نەقانونی، تێکدانا ژیان و ساخلەمیا خەلکی بێدەنگ نەبین.

ئاسایشا ساخلەمی ژ ڕەهەندێ ئایینی و مرۆڤایەتی ڤە:

هەموو ئایینان تکەزی لسەر خۆپارێزی و حەڕامکرنا کوشتنا مرۆڤی ب نەحەقی کریە، ژبەرکۆ زۆرینەیا خەلکێ مە مۆسلمانن و وەکە دەرچۆیەکێ شەریعەتا ئیسلامی دشێم بەحسێ حوکمێ شەرعی سەر بەڵاڤبوونن فایرۆسێ کۆرۆنا بکەم و دێ ژ ڕەوانگەها ئایینێ ئیسلامێ ڤە بەحس لخۆ پارێزی و نەگەهاندنا زیانێ ب خەلکی کەین، دیارە د حکوێ شەرعیدا خۆنەپارێزی و توشکرنا مرۆڤان ب دەردێ مەرگ و کوشتنێ تاوانە و حەڕامە.

سەر کوشتنا مرۆڤان ب غیر حەق خودایێ مەزن د فەرمووت:

{مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا ۚ} سورة المائیدة - الٱیة ۳۲.

واتە بەحس لکوشتنا ب نەحەقی دکەت کو کوشتنا یەک کەس هەمبەرە ب کوشتنا هەموو مرۆڤێن جیهانێ، هەروەسا پاراستنا ژیانا هەر مرۆڤەکی ژی هەوەکی تە هەموو مرۆڤێن جیهان ساخکرین. هەلبەتە خۆ نەپاراستن و ئینانا فایرۆسەکێ کوژەکێ وەکی کۆرۆنایێ کوشتنا مرۆڤی تێدایە و حەڕامە، هەڕوەها تو خۆ و ماڵ و خەلکێ خۆ ژی پارێزی هەروەکی تە هەموو مرۆڤاتی پاراستی، لەو گرنگە.

هەروەسا پێغەمبەرێ ئیسلامی د فەرمودەیەکێدا کەرەمدکەت و دبێژیت (لا ضرر ولا ضرار) واتە نە زیانێ لخۆ بکەن نەژی بنە جهێ زیانێ. دیارە ژی جێبەجێنەکرنا ڕێنمایێن تەندروستی و خۆ پارێزیێ دێ بیتە زیان بۆ تە و خەلکێ تە.
سەردەمێ حوکمڕانیا خەلیفێ مۆسلمانا عومەرێ کورێ خەتابیدا، نەخوشیا تاعونێ بەڵاڤبوو و وان دفیا بچنە بەلەدەکێ کو ئەڤ ئێشا کوژەک لێ بەڵاڤببوو، یەک ژ سەحابیان بناڤێ عوبەیدوڵا ژ زادەفێ پێغەمبەری ئەڤ فەموودە بۆ خەلیفێ مۆسلمانان  ڕاگەهاند.
الطاعون إذا حَلَّ بأرض:

“إذا سمعتم به بأرض فلا تدخلوا عليه وإذا وقع بأرض وأنتم بها فلا تخرجوا منها فرارًا منه.” (متفق عليه)

واتە نەچنە جهەکی کو نەخوشی و بەڵا لێبیت، کو لێبوو ژی نەهێلن بتنێ.

واتە نەچنە جهەکی کو نەخوشی و بەڵا لێبیت، کو لێبوو ژی نەهێلن بتنێ.

واتە ژ ڕوویێ ئایینێ و مرۆڤایەتی ڤە تاوان و گونەهە ببیە هۆکارێ ژناڤبرنا گیانی هەر تاکەکی چ ژ نەتەوە و ئایینێ تە چ بەرۆڤاژی بیت، لەو گرنگە هەم خۆ هەم ماڵ و خەلکێ خۆ بگرە هەموو جیهانێ ژ هەر بەڵا و نەخوشیەکێ پارێزن.

ئاسایشا ساخلەمی ژ ڕەهەندێ یاسایی ڤە:

دیارە سەروبەندێ دەرکەفتنا نەخوشیا کۆرۆنایێدا ل جیهانێ و نێزیک بوونا وێ ل هەرێما مە، حکومەتا هەرێمێ و وەزارەتا ساخلەمی و لیژنەیا ڕوویبڕوویبوونا کۆرۆنایێ چەند بڕیار و ڕێنمایی دەرکرن، ژوان ژی قەدەغەیا هاتن و چۆنێ، هەروەسا ڕێککەفتی ۱۳/۱٤ یا مەها ۳ یا ۲۰۲۰ بڕیارا کرەنتیکرنا وان هاوڵاتی و وەفدێن ژ دەرڤەی وڵاتی دهێنە هەرێما کوردستانێ.

مامەڵەیا یاسایی دگەل سەرپێچیکار و نەخوەشان.

گەلەک خەلک دپرسن ئەگەر کەسەک هەلگرێ نەخوشیەکا ڤەگر و کوژەک بیت هێزت ئەمنی دکارن بچن جهێ وی پشکینینێ بکەن و ڕەوانەی نەخوشخانێ بکەن و کرەنتینە بکەن ؟

بەرسڤ: بەلێ دشێن لگور ماددێ (٥١ و ٥۲)یێ یاساییا ساخلەمییا گشتیی یا عێراقی ژمارە ٨٩ی یا ساڵا ١٩٨٩ کو ئاماژە پێکریە لایەنێ ساخلەمی ب رەزامەندیا وەزیرێ ساخلەمی دشێن گومانلێکری و هەلگرێن فایرۆسێن کوژەک و ڤەگر پشکنین بکەن و کرەنتینە بکەن، هەتا چارەسەردبن، پێدڤییە دەرمان و خوارن و جهـ بێ بەرامبەر بۆ بهێنە دابینکرن.

سزایێ یاسایی دەربارەی نەخوشێن ڤەگرو کوژەک

لگور یاسایا عقوباتت عیراقی یا ژمارە (۱۱۱) یا ساڵا ۱۹٦۹، ماددێ ۳٦۸: هەر کەسەکێ ب ئەنقەست (عەمدەن) و ڕێنمایا جێبەجێنەکەت و نەخوشیەکێ بینیتە ناڤ خەلکیدا هەتا ۳ ساڵێن زیندانیکرنێ هێتە سزادان.

ئەگەر ئەو نەخوشی و فایرۆسە یێ ڤەگر و کۆژەک بیتو ببیتە هۆکارێ مرنێ، وی دەمی کەسێ تاوانبار ب سایێ ۱٥ ساڵێن زیندانیکرنێ هێتە سزادان.

ماددێ ۳٦۹: ئەگەر کەسەک ب خەلەتیڤە نەخوشیەکێ بینیتە ناڤ خەلکیدا بۆ ماوێ ساڵەکا زیندانیکرنێ هێتە سزادان.

ئەگەر ئەو نەخوشیە ڤەگر و کۆژەک بیت بۆ ماوێ ٥ ساڵا هێتە زیندانیکرن.

واتە مەیاسا و ڕێسا و ڕێنمایێن باش هەنە، لێ پێدڤیە خەلک و حکومەت جێبەجێکەن هەر کەس و لایەنەک خۆ سەرۆکێ وڵاتی بیت جێبەجێکەت دفێت بهێتە محاسبەکرن و سزادان، ئەگەر ئەڤ ڕێنما و یاسایە ب عادیلانە نەهێنە جێبەجێکرن حکومەت بەرپرسیارە، پێدڤیە پەرلەمان و لیژنەیا ساخلەمی چاڤدێریەکا هویرتر بۆ بکەت، نەک ب واستەکاری بەرپرسەک نەهێتە کەرەنتینە کرن و ببیتە مەترسی بۆ سەر هەموو هاوڵاتیان، پێدڤیە هەر کەس و لایەنەکێ ڕێک دایە ئەو بەرپرسێن بڕێکا فرۆکخانە و دەرگەهێن سنوری هاتینە ناڤ ئاخا هەرێمێ و خۆ کەرەنتینە نەکرین بهێنە سزادان.

هەڤنیشتیمانیێن هێژا پێکڤە خۆە و خەلکێ خۆە پارێزن، هەر ساخ و سەلامەتبن.