کە دەوترێت کولتوری شار، باس لەو کولتور و، فەرهەنگ و، نۆرمی ژیان  و، رەوتەیە کە بە مێژوی ئەو شارە ناسنامەی بوە و نەوەی پێ پێگەیاندوە و دەستکەوتی تۆمارکردوەو بۆن و بەرامی ئەو شارەی بەو کولتورە تەنیوە کە هەیەتی.

"هەڵەبجە" شارێک کە خاوەنی کولتور و نۆرمێکی تایبەتی خۆی بوە لەمێژودا، شارێک کە یاخی بوە لەهەر ستەم و نا-دادییەک، شارێک کە لانکەی پێگەیاندنی شاعیر و رۆشنبیر و کەسایەتی دیارو کاریزما و کاریگەر، شارێک لە پەنجاکاندا پێشوازی لەبونی سینەما و ئامرازەکانی رۆشنبیری دەکات، لەمێژوی هەر رەوت و بیرێک روی لەو شارەکردبێت میوانداری کردوە و لایەنگر و شوێنکەوتوی هەبوە، کورداندویەتی و کولتوراندویەتی بە نۆرمی سروشتەکەی خۆی و کردویەتیە بناغە بۆ درێژەدان بە سروشتە رۆشنبیریەکەی خۆی لەبیری چەپ-ەوە بیگرە تا بیری ئیسلامی.

شارێک لە مێژویدا چەند جار دەنگی هەڵبڕیوە و قوربانیداوە لە (١٩٧٤) بۆ (١٩٨٦) دواتر بۆ (١٩٨٨) و بەردەوامیش قوربانی و ناڕەزایەتییەکانی ناسنامەی بوە دژی ستەم و زوڵم، بۆ ساتێکیش نەیتوانیوە قبوڵی لاری و نادادی و سەرکوتێک بکات.

شارێک؛ بەبێ بونی پارتی سیاسی خۆی حوکمڕان بوە لەسەردەمی شێخ و بەگ و جافدا، لەکاتێکدا نمونەی پێکەوە ژیان بوە، بۆ ئاین و عەشیرەتە جیاوازەکان، کۆتا بۆ ژن و رەوتی فیمینیزمی و یەکسانی جێندەری هەر لە دایکنەبو بون کاتێک"هەڵەبجە" دەسەڵاتی دا بەژن، تا هەنوکەش ناسنامەکەی ون ناکات کە پێگەیاندنی نەوەی رۆشنبیر و کارەکتەری  کاریگەر و قوربانیدان و دەنگهەڵبڕینە لە ناڕاستیەکان.

ئەو هێشتا گوڵاڵە سوەرکانى بە خوێنی مردوەکان رەنگدەگرن و دەڕوێنەوە، روەکەکان بە پاشماوەی ئێسک  و پروسکی مردوە شاراوەکانی ژێر گڵەکان گەشەدەکەن، ئاوارەکانی لەتاراوگە نەگەڕاونەتەوە و لەگەڵ کۆڵانەکانی ئاشت بنەوە، بۆجارێکیش روحی شەهیدەکان بە شنەبای کەیفی ئەم شارە ئارام نەبونەتەوە، پەیامی ئاشتی و پێکەوە ژیانی ئەم شارە لەم هەرێمەدا جێگای خۆی نەکردوەتەوە، کەسوکاری کیمیاباران بە قەرەبوی تەواوی مردوەکانیان دڵیان رازی نەبوەتەوە. کۆڵانەکان و رێگاوبانەکانیان بە دیزانێکی جوان رێک نەخراوانەتەوە، گەنجەکانیان ناوەندێکی رۆشنبیری  بۆ بەگەڕخستنی تواناکانیان لەم شارەدا نادۆزنەوە، کۆچ بۆ هەندەران و شارەکانی تری وڵات دیاردەیەکی زیندوە کە ئەم شارەی پێ دەناسرێتەوە، ونبوەکانی بەشی زۆریان نەگەڕاونەتەوە و ئەوەشیان هاتونەتەوە هێشتا ناسنامە و کەسوکاری خۆیان نەدۆزیوەتەوە، پیرەکان و تەنیاکانی ئەم شارە دوای لەدەستدانی کەس و کار و خێزانەکانیان بە پەناگایەک  نەحەساونەتەوە.

ململانێی سیاسی و حیزبیەکان ناهێڵیت بۆ رێکخستنەوەی ئیداری ئەمشارە کۆببنەوە، بەشی زۆری تاوانەکان بەرامبەر ئەم شارە ئەنجام دراون  لێکۆڵینەوەیەکی زانستی و یاسایی بۆ نەکراوە و دۆسیەیەکی زیندوی بۆ نەکراوەتەوە، شوێنە مێژویی و گەشتیارییەکانی نە نۆژەن ده‌کراونەتەوە نە پارێزراون، تا گەشتیارییەکان کۆبکەنەوە، بێکاری و بیئومێدی سیمای زۆرینەی  دانیشتوانەکەی گرتوەتەوە، زۆر کەم لە  سەرکردەکان و خاوەن بڕیارەکان  بۆ جارێکیش  ئەم شارە بەسەردەکەنەوە، بەناو بوەتە پارێزگا کەچی لەناواخندا دەسەڵاتی ناحیەکەیشی پێ نەبەخشراوەتەوە، بەردەوامیش ئەم هەمو ماندویەتیە هەر خەریکی خزمەت پێگەیاندنی نەوەی جوانە بەم نیشتمانە، بەڵام دیارە هەتا ئەم بارودۆخەی بەم شێوەیه‌ بێت بڕیاریداوە ئاشت نەبێتەوه‌.